Akademik Veri Yönetim Sistemi
ADALYA, cilt.20, ss.449-490, 2017 (AHCI)
19. yy.’ın İlk Yarısında Antalya Rumlarının
Sosyal ve Ekonomik Durumu
Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri ışığında 19. yy.’ın ilk yarısında Antalya Rumlarının sosyal ve ekonomik durumu incelenmiştir. Antalya şer‘iyye sicilleri, nüfus, temettuat ve cizye defterleri kullanılan temel başvuru kaynakları arasında yer almaktadır.
Antalya, XIX. yy.’ın ilk yarısında önemli miktarda gayrimüslim nüfusu barındırmaktaydı. Antalya gayrimüslimlerinin neredeyse tamamı yerli olup eskiden beri şehirde yerleşik olan Rumlardan oluşmaktaydı. Resmi Osmanlı arşiv belgelerine göre Rumlar Cami-i Cedid, Baba Doğan ve Makbûle (Makbûl Ağa) mahallelerinde yaşamakta ve bu mahalleler dışına yerleşmelerine izin verilmemekteydi. Yüzyılın ortalarına doğru hızlı bir nüfus artışına giren Antalya Rum cemaati yaklaşık 2.500 kişiydi. Bu ise Antalya şehir merkezinde % 27-28’lik bir orana tekabül etmekteydi. Rumların oturdukları üç mahalledeki oran ise % 80’e yakın bir çoğunlukla Rumların lehineydi. Bu ise üç mahallenin Rum mahalleleri olarak nitelendirilmesine yeterli olmuştur.
XIX. yy. ortalarına doğru nüfus artışı nedeniyle eskiden beri oturdukları üç mahallede sıkışan Rumlar, bu mahallelerdeki Müslüman evlerini satın alarak kendilerine yeni yaşam alanları yaratmaya çalıştılar. Bu gelişme Müslümanlar tarafından hoş karşılanmayınca kendilerine kale dışında yeni yerler aramaya koyuldular ki yüzyılın ikinci yarısında kale dışında yeni Rum yerleşimleri başladı.
Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine mensup olan Antalya Rumlarının tamamının anadili Türkçe olup yazılı metinleri Yunanca (Karamanlıca) idi. Antalya Rumları âyinlerini serbest bir şekilde ve Türkçe yapabilmişlerdir. Geleneksel âyinlerine aykırı davranan papazlar cemaatin şikâyetiyle görevden uzaklaştırılmıştır.
Antalya Rumlarının kullandıkları adlar geleneksel Rum adları olup lakaplar içerisinde çok sayıda Türkçe isim bulunmaktaydı. Rumların giyim kuşamları Müslümanlardan (Türklerden) farklı değildi. Ekonomik olarak Müslüman ahaliden daha iyi bir seviyede olan Rumlar çoğunlukla esnaf, zanaat ve bunlara bağlı ticarî faaliyetlerden geçimlerini sağlamaktaydılar. Ancak bu, Rumların yüksek gelirlere sahip zengin bir konumda bulundukları anlamına gelmemektedir. Rumların büyük kısmı ekonomik açıdan orta ve alt gelir grubundaydı.