Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Ahmed Kasım DUBE
Danışman: Burhan Özkan
Özet:
Kırsal hanelerin önemli bir bölümünün
hayvancılığa bağlı olduğu Etiyopya'da ekonomik büyümeyi teşvik etmek, yoksulluğu
azaltmak ve gıda güvenliğini sağlamak için hayvancılık sektörü ve gelişimi çok
önemlidir. Ancak hayvancılık sektörünün ülkenin gıda güvenliğine ve
sosyo-ekonomik kalkınmasındaki potansiyeli tam olarak kullanılamamaktadır. Ayrıca
hayvancılık yapan üreticilerin çoğu küçük ölçekli olup üreticiler pazar odaklı
üretim yapmamaktadır.
Bu
çalışmanın amacı Etiyopya’da hayvancılık yapan üreticilerin pazara katılımı ve
katılım düzeyini etkileyen faktörler ile pazara katılımın hane halkının gıda
güvenliği ve refahına etkilerini belirlemektir. Bu amaçlara ulaşmak için
çalışmada ülke genelinde Etiyopya Merkezi İstatistik Kurumu ve Yaşam Standartları
Ölçüm Çalışması Entegre Tarım Girişimi tarafından derlenen Etiyopya
Sosyoekonomik Araştırmasının yatay kesit verileri kullanılmıştır. Araştırmada
üreticilerin pazara katılım olasılığı ve pazara katılım düzeyinin belirlenmesi
tanımlayıcı istatistikler ve çift engel modeli kullanılarak analiz edilmiştir. Pazara
katılım düzeyinin etkisi iki aşamalı tobit modeli kullanarak tahmin
edilimiştir. Ayrıca, çalışmada çift engel modelinin tahmin sonrası analizi
incelenerek ortalama kısmi etkilerde hesaplanmıştır.
Çift
engel modeli sonuçları üreticilerin pazara katılma kararında; hane reislerinin
cinsiyeti, işlem maliyetleri, tarımsal yayım hizmetlerine erişim, sürü
büyüklüğü ve krediye erişimin önemli belirleyiciler olduğunu göstermiştir.
Pazara katılım düzeyinde ise hane reisinin yaşı, işlem maliyetleri, tarımsal
yayım hizmetlerine erişim ve sürü büyüklüğü istatistiksel olarak önemlidir. Koşulsuz ortalama kısmi etki sonuçlarına göre
pazara katılımın önemli belirleyicisi %39 ile kredi hizmetidir. Bunu sırasıyla
sürü büyüklüğü, yıl içinde kaybedilen hayvan sayısı ve yayım hizmetlerine
erişim %14, %10, ve %24 oranıyla izlemiştir.
Hayvancılık pazarına katılımın üreticilerin
gıda güvenliği ve refahı üzerindeki etkisini incelemek için ise eğilim puanı
eşleştirme modeli, endojen anahtarlama regresyonu ve endojen anahtarlama probit
modeli kullanılmıştır. Eğilim puanı eşleştirme modelde
ortalama uygulama etkilerinin tahminleri çekirdek tabanlı eşleştirme ve en yakın
komşu eşleştirme teknikleri kullanılarak elde edilmiştir. Ancak, G(gamma)
değerinin 1.1-1.85 arasında değişmesi hem gözlenebilir özellikleri hem de gözlemlenemeyen
özelliklerin etkisinin incelenmesiniği gerektirmektedir.
Bu sorunları ele alan endojen anahtarlama regresyonu modelin
sonuçları katılımcı hane için beklenen hane diyet çeşitliliği puanının 6.985
olduğunu ortaya koymaktadır. Pazara katılmama kararı alınmış olsaydı bu puan
6.735 olacaktı. Böylece, katılımcı hanelerin diyet çeşitliliği puanı, pazara
katılmama kararı almaları halinde 0,250 birim düşecektir. Katılımcı olmayan
hanelerin diyet çeşitliliği puanı ise 7.661'dir. Söz konusu haneler pazara
katılmaya karar verselerdi diyet çeşitliliği puanı, 0,139 oranında artacaktı.
Pazara
katılımcılar için kişi başına tüketim harcamalarındaki artış %31 olarak
bulunmuştur. Eğer pazara katılmayan haneler pazara katılmaya karar verselerdi %
67 artış sağlayacaklardı. Endojen
anahtarlama probit modelinin sonuçlara göre, pazara
katılım, pazara katılan haneler için gıda güvensizliğini bildirme olasılığını %32
azaltmaktadır. Eğer pazara katılmayan haneler pazara katılmaya karar verselerdi
gıda güvensizliğini bildirme olasılığı % 29 olacaktı. Ayrıca pazar katılımının,
pazar katılımcısı haneler için diyette olumsuz bir değişiklik olasılığını % 49
azalttığını göstermektedir. Benzer şekilde, gıda kıtlığı döneminde hane
halkının gıda alımını azaltma olasılığı % 71 oranında azalmaktadır. Pazara
katılmayan haneler pazara katılmaya karar verselerdi gıda alımını azaltma
olasılığı %15 oranında azalacaktır.
Ayrıca, alternatif gelir olanaklarının yetersiz olduğu kırsal alanlarda pazara
katılım, yetersiz hasatta veya haneleri etkileyen diğer şok zamanlarında gelir
sağlayarak gıda tüketimini katkı yapmaktadır. İki aşamalı Tobit modelin
sonuçları, pazara katılım düzeyinin hem gıda
güvenliği hem de hane halkı refahı üzerinde önemli etkileri olduğunu
göstermiştir. Bu sonuca göre, pazara katılım düzeyindeki bir birimlik artış,
gıda güvenliği düzeyini ve hane halkının refahını sırasıyla %8 ve %2 oranında
artırmaktadır.
Araştırma
sonuçları, pazara katılımın ve katılım düzeyin çiftçilerin gıda güvenliği ve
refahının iyileştirilmesi için kritik öneme sahip olduğunu göstermektedir.
Hayvancılık üretim sisteminin daha sürdürülebilir ve pazar odaklı bir üretim
sistemine dönüştürülmesi hane halkının gıda güvenliği ve refahının
iyileştirilmesi için kritik öneme sahiptir. Hayvancılık üretim sisteminin bu
dönüşümü için hanelerin geçimlik üretim sisteminin iyileştirilmesinin yanı sıra
cinsiyet boyutunu da içermesi gerekmektedir. Bu nedenlerle ülkede hayvancılık
üretiminin pazar odaklı bir sisteme dönüştürülmesi, pazarın kurulması ve
karayolu altyapısının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi önemli bir politika
aracı olarak dikkate alınmalıdır. Diğer yandan hayvan hastalıklarının kontrol
edilmesi, sürü büyüklüğünü artırılması ve küçük ölçekli hanelerin pazar
yönelimini teşvik edilmesi de önemli politika uygulaması olmalıdır. Sonuç
olarak Etiyopya'daki hayvan üreticilerini ticarileştirme çabası; pazara yönelik
hayvancılık üretim sistemini oluşturmayı, işletmelerin sermaye kısıtlamasını
azaltmayı ve küçük ölçekli hanelerin pazarlama bilgi erişimini iyileştirmeyi
kapsayan bir üretim ve pazarlama hizmetleri sistemini entegre etmelidir.