Câhız ve Fî Sınâ’ati’l-Kelâm Başlıklı Risalesi Açısından Kelâm İlmi ve Kelâmcılara Bakışı

---

Tezin Türü: Yüksek Lisans

Tezin Yürütüldüğü Kurum: Akdeniz Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2024

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: Salih Zeki KILIÇ

Danışman: Sabri Yılmaz

Özet:

İslâm medeniyetinin yükselişe geçtiği II/VIII. asrın ikinci yarısında Basra’da doğan Câhız (ö. 255/869), yetiştiği ortamın itikâdî, siyasî, sosyal, kültürel ve fikrî havasını gözlemleyerek elde ettiği bütün birikimini kaleminin konusu yapmış, telif ettiği eserleriyle Mu’tezilenin önde gelen isimleri arasında yer almıştır. Kelâm ilmi ve itikâdî İslâm mezheplerine dair yazdığı yirmiyi aşkın eserinin pek azı günümüze kadar ulaşabilen Câhız’ı, Mu‘tezile ve Ehl-i sünnet âlimleri ekol kurmuş bir kelâmcı olarak kabul etmişlerdir. Câhız, yaşadığı dönemde zındıklar, Mecûsîler ve Maniheistler gibi çeşitli kesimlerle münazaralar yaparak İslâm'ı savunmuştur. Ona göre, diğer dinler ve felsefi görüşler karşısında Müslümanların inançlarını koruyanlar kelâm âlimleridir. Bu sebeple, kelâm ilmiyle meşgul olacak kişilerin felsefe ve tabiat bilimlerini de öğrenerek, bu bilgileri itikadî esasları desteklemek için kullanmaları gerekmektedir. Ayrıca, kelâm âlimleri, dinî metinleri geçerli bilgi kaynakları ve belirli ölçütler ışığında incelemeli ve bu ölçütlere uymayan haberleri reddetmelidirler. Görüşlerinde akılcılığın ağır bastığı Câhız, kelâm sisteminde Nazzâm’dan oldukça etkilenmesine rağmen hocasına ve bağlı bulunduğu mezhebe muhalefet edip kendine has fikirler üreten bir kelâmcı olarak görünmektedir. Fî Sınâ’ati’l-kelâm başlıklı risalesi esas alınarak Câhız’ın kelâm ilmi ve kelâmcılara dair bakışı tespit edilecek; söz konusu risalede ve telif ettiği diğer eserlerdeki görüşleri, içerik analizi yöntemiyle incelenecektir.