Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Akdeniz Üniversitesi, Fen Fakültesi, Uzay Bilimleri Ve Teknolojileri, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2025
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Nur ÇINAR
Danışman: Timur Şahin
Özet:
121F265 numaralı TÜBİTAK ARDEB 1001 projesi kapsamında gerçekleştirilen
bu tez çalışmasında proje yıldız grubu arasından seçilen BD +07 4841, BD -01 1792,
HD 3546 ve HD 148897 yıldızları için tayfsal, kinematik, yörünge dinamik ve yaş
analizleri gerçekleştirilmiştir. Tayfsal analizler için element bolluklarının tespiti aşamasında
kullanılan yüksek çözünürlüklü echelle tayflar sırasıyla ESPaDOnS, SOPHIE ve UVES tayf
kütüphanelerinden temin edilmiştir. Kinematik hesaplamalarda gerekli olan astrometrik
veriler için GAIA DR3 kataloğu tercih edilmiştir. Seçilen tez yıldızları için belirlenen
α-element ve demir (Fe) bolluk oranları, kinematiğe dayalı Galaktik popülasyon
sınıflamalarıyla karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Galaktik yörünge parametrelerinin
hesaplanmasında yakın zamanda HRSS Yüksek Çözünürlüklü Yıldız Spektroskopisi
Temel Bilim Araştırma Laboratuvarı üyelerince geliştirilmiş Python kütüphanelerinden
faydalanılmış, yıldız yaşlarının tayininde ise Şahin ve Bilir (2020) tarafından sunulan
Bayes temelli yaş tayin yöntemi esas alınmıştır. Elde edilen kimyasal bolluk değerleri,
yörünge dinamiği, yaş ve kinematik özelliklerle birlikte yorumlanarak, incelenen yıldızların
olası kökenleri küresel kümeler ya da Galaksi’nin uydusu konumundaki cüce galaksiler
açısından irdelenmiştir. Yıldızların galaktik yörüngeleri, uzay hızları ve kimyasal bolluk
desenleri birlikte değerlendirilerek galaktik yapı içindeki olası kökenleri araştırılmıştır.
Analiz edilen yıldızlardan BD +07 4841’in, ω Centauri küresel kümesi ile benzer
yörünge parametreleri ve kimyasal izlere sahip olması, bu yıldızın ω Centauri kökenli
bir yıldız olabileceğine işaret etmektedir. HD 3546 yıldızının kalın disk-popülasyonu ile uyumlu metalce fakir karakteri ve α-zenginliği dikkat çekmektedir. BD -01 1792 ve
HD 148897 yıldızlarının ise yörünge dışmerkezlikleri, galaktik düzlemi geçiş sıklıkları
ve α-element bollukları dikkate alındığında galaktik hale popülasyonuna ait olabileceği
değerlendirilmiştir. Bu bulgular, çalışmada analiz edilen yıldızların önemli bir kısmının
Samanyolu’nun dış yapılarla geçmişteki etkileşimleri sonucunda kazanılmış olabileceğini
göstermektedir.
F ve G tayf türüne sahip oluştukları molekül bulutlarının kimyasal içeriklerini
atmosferlerinde yansıtır. Bu nedenle, bu tür yıldızların atmosferlerinde tespit edilen ağır
element bollukları, Galaksimizin kimyasal evrimine ışık tutan kritik veriler sunar. Özellikle
Güneş yakın çevresinde konumlanan orta tayf türündeki yıldızların tayfsal, kinematik
ve yörüngesel özelliklerinin detaylı biçimde incelenmesi, Galaktik popülasyonların ayırt
edilmesinde önemli katkılar sağlamaktadır. Güneş komşuluğundaki yer alan metalce
fakir yıldızlara yönelik tayfsal, kinematik ve yörünge dinamiksel özelliklerin bir arada
değerlendirildiği çalışmalar literatürde oldukça sınırlıdır. Ancak son yıllarda gelişen
analiz teknikleri ve büyük ölçekli gökyüzü tarama programları sayesinde bu tür çok
yönlü çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. Bu tez kapsamında analiz edilen proje
yıldızları için uygulanan yöntemlerin, istatistiksel anlamda önemli büyüklüğe sahip geniş
bir örnekleme uygulanması durumunda, Güneş komşuluğundaki yıldızların kimyasal
ve dinamik yapılarına ilişkin literatüre anlamlı katkılar sağlayacağı öngörülmektedir.
Nitekim bu tez çalışmasında kullanılan analiz teknikleri, TÜBİTAK ARDEB 1001 projesi kapsamında yer alan, G tayf türünde ve -2.5 < [Fe/H] < -0.5 aralığında metalce fakir 90 adet
proje yıldızı içeren örneklem grubu için de uygulanmıştır. Metalce fakir karakteristiklerine
ek olarak bahsi geçen 90 adet proje yıldız grubu içerisinde yer alan yüksek öz hareketli (µ
> 100 mas/yıl) yıldızlar bu toplam örneklem sayısının %66’sını oluşturmaktadır. Örneklem
grubunu temsilen tez çalışmasında analizler için seçilmiş metalce fakir karekterdeki BD +07
4841, BD -01 1792, HD 3546 ve HD 148897 yıldızları yüksek öz hareketli yıldızlardır. Tez
kapsamında incelenen kaynakların neredeyse tümü literatürde rapor edilen sıcaklık, çekim
ivmesi ve metal bolluğu değerlerinde farklılıklar sergilemekte olan ve ilk kez bu kadar
kapsamlı (tayfsal, kinematik ve yörünge dinamik yöntemlerle) bir çerçevede incelenecek
olan yıldızlardır.