Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2020
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Eda İlbasmış
Danışman: Burhan Özkan
Özet:
Bu araştırmanın temel amacı, Antalya
ili yaş meyve ve sebze ihracatı tedarik zincirinde üretici-ihracatçı
ilişkilerinin incelenmesi ve aktif tedarik zincirinin modellenmesidir. Bu amaçla, Antalya ilinden ihracatı
gerçekleştirilen yaş meyve ve sebze sektörünü temsil eden ve ihracatta değer ve
miktar olarak en önemli 3 ürün ( domates, biber, portakal ) çalışma kapsamına
alınmıştır. Çalışmanın ana materyalini; Antalya ili Merkez, Serik, Finike ve
Kumluca ilçelerinde yaş meyve ve sebze ihracatı yapan firmalar, firmalara ürün
temininde rol alan aktörler ve üreticiler ile yapılan anketlerden elde edilen
birincil veriler oluşturmuştur. Araştırmada kullanılan birincil veriler 2017
yılı Kasım ve 2018 yılı Mart aylarında 30 ihracatçı firma,
23 komisyoncu, 2 tüccar ve 52 üretici ile yüzyüze yapılan anketlerden ve
görüşmelerden elde edilmiştir. Söz konusu anketler ve görüşmeler nitel veri
analizi yöntemlerinden durum çalışması yöntemine göre yapılmıştır. Araştırma
kapsamında elde edilen veriler ağ analizi ile analiz edilerek tedarik zinciri
modeline ait parametreler değerlendirilmiştir.
Çalışma kapsamında ayrıca Türkiye’nin dünyada yaş meyve ve sebze
ihracatında rekabet gücü ölçülerek ihracatta rakiplerine karşı gücünün
belirlenmesi ile potansiyel pazarlardaki rakipleri belirlenmiştir. Bu kapsamda
Türkiye’nin 2000-2018 yılları arasındaki rekabet gücü; dünyanın önemli domates,
biber ve portakal ihracatçısı olan ülkelerine göre RCA ve RCAV katsayıları ile
değerlendirilmiş ve analiz edilmiştir.
Araştırma kapsamında yapılan durum
analizi sonuçlarına göre; araştırma bölgesinde önerilen yaş meyve ve sebze
tedarik zinciri modelinde; domates ve biber ihracatı ile portakal ihracatına
ait tedarik zinciri modelleri farklılık göstermektedir. Söz konusu modele göre Antalya ilinde domates
ve biber ihracatı yapan firmaların ürün tedarik etmek için kullandıkları en
önemli aktörün komisyoncular olduğu belirlenmiştir. Komisyonculardan sonra en
fazla tercih edilen tedarikçiler ise üreticiler olurken, çok nadir olarak
tüccarlardan da ürün satın aldıkları belirlenmiştir. Ayrıca çalışma kapsamında
incelenen ihracatçılardan üretim faaliyeti de gerçekleştiren üretici-ihracatçı
niteliğine sahip olan ihracatçıların ihtiyaçlar dâhilinde komisyoncular ve
üreticilerden de ürün tedarik ettikleri belirlenmiştir. Üretici birliklerinin
yetersiz üretici örgütlenmesi nedeniyle bu modelde aktif olarak yer almadığı
belirlenmiştir.
Ağ
analizi sonuçlarına göre yaş sebze (domates ve biber) ihracat tedarik zinciri
için oluşturulan modele ait temel göstergeler; ağdaki aktör sayısı 6, ağın
yoğunluk skoru 0,3 (az yoğun) olarak belirlenmiştir. Bu araştırma da yaş sebze
ihracat tedarik zinciri yoğunluk skoruna göre tedarik zincirindeki aktörlerin
zincirde kurabilecekleri ilişkilerin %30’unu kurabildiklerini belirlenmiştir.
Derece merkezileşme skoruna göre ise üreticiler %50, ihracatçılar %40,
Komisyoncular %30 ve diğer aktörler (üretici birlikleri, tüccar ve
üretici-ihracatçı) %20 düzeyinde diğer aktörler ile bilgi paylaşımı
gerçekleştirmektedir. Yakınlığa göre merkezilik derecesi bir aktörün diğer
aktörlerle ne kadar hızlı iletişim kurup bilgi paylaşımı sağladığını
göstermektedir. Buna göre üreticiler %100 düzeyinde bilgi paylaşımı ve iletişim
sağlarken, ihracatçılar %83, komisyoncular %71 ve diğer aktörler (üretici
birlikleri, tüccar ve üretici-ihracatçı) %62 oranında hızlı iletişim ve bilgi
paylaşımı gerçekleştirebilmektedirler.
Portakal ihracat tedarik
zinciri için yapılan ağ analizi sonuçlarına göre oluşturulan modele ait temel
göstergeler; ağdaki aktör sayısı 4, ağın yoğunluk skoru 0,33 (az yoğun) olarak
belirlenmiştir. Bu araştırma da portakal ihracat tedarik zinciri yoğunluk
skoruna göre tedarik zincirindeki aktörlerin zincirde kurabilecekleri
ilişkilerin %33’ünü kurabildikleri belirlenmiştir. Zincirde yer alan
aktörlerden üreticiler en yüksek derece skoruna sahip olan aktördür. Derece
merkezileşme skoruna göre ise üreticiler %30, ihracatçılar %20, üretici
birlikleri %20 ve üretici-ihracatçılar %10 düzeyinde diğer aktörler ile bilgi
paylaşımı gerçekleştirmektedir. Yakınlığa göre merkezilik derecesine göre
üreticiler %100 düzeyinde bilgi paylaşımı ve iletişim sağlarken, , ihracatçılar
%75, üretici birlikleri %75 ve üretici-ihracatçılar %60 oranında hızlı iletişim
ve bilgi paylaşımı gerçekleştirebilmektedirler.
Rekabet gücü
analizi sonuçlarına göre Türkiye’nin domates ihracatında rekabet gücü analizi ve rekabet gücü hızı ölçülen
ülkeler; Azerbaycan, Belçika, Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya, Meksika, Fas,
Polonya ve Ürdün’dür. Söz konusu bu ülkelere göre Türkiye’nin ortalama rekabet
gücü 1,76 olup, zayıf rekabet gücü avantajı var iken, rekabet gücü hızı
ortalaması %24,9 olarak belirlenmiştir. Türkiye’nin biber ihracatı rekabet gücü
analizi ve rekabet gücü hızı ölçülen ülkeler ise Almanya, Belçika, Fransa,
Hindistan, Hollanda, İspanya, Meksika ve Fas’tır. Çalışma kapsamında söz konusu
ülkelere göre incelenen 2000-2018 yılları arasındaki Türkiye’nin biber ihracatı
ortalama rekabet gücü 2,42’dir. Türkiye bu ürünlerde orta düzeyde rekabet
avantajına sahip olup rekabet gücü hızı ortalaması ise %2,27 olarak
belirlenmiştir. Türkiye’nin portakal ihracatı rekabet gücü analizi ve rekabet
gücü hızı ölçülen ülkeler ise Fas, Fransa, Hollanda, İtalya, Mısır, Portekiz,
İspanya, Şili ve Yunanistan’dır. Bu ülkelere göre Türkiye’nin portakal
ihracatında ortalama rekabet gücü 1,724 olup zayıf rekabet gücü avantajı var
iken, ortalama rekabet gücü hızı negatif olarak belirlenmiş ve rekabet
avantajının düştüğü saptanmıştır.