Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: ÇAĞRI BAYRAKTAR
Danışman: Rahmiye Figen Ceylan
Özet:
Çalışma kapsamında ticari bir tarım ürünü olan tütün bitkisi
yetiştiriciliğinin yarattığı ticari değer ve ekonomik katma değeri Türkiye için
incelenmiştir. Türkiye 1980 yılında dünyanın 5. büyük üreticisi iken tütün
üretimi içindeki payı %4 olmuştur. 2000 yılında bu oran %3’e ve ülkeler
arasındaki yeri de 6.’lığa gerilemiştir. 2020 yılında ise dünyadaki tütün
üreticileri arasındaki sırası %1,4 pay ile 14.’lüğe kadar gerilemiştir. Bahsedilen
dönem içerisinde Çin dünyanın en büyük tütün üreticisi iken ABD ise 2020
verilerine göre altıncı sırada yer almaktadır.
Çalışma kapsamında, öncelikli olarak Türkiye’nin tütün
yetiştiriciliğinde yaşadığı bu gerilemeye etki eden sosyoekonomik, politik,
toplumsal değişkenlerin ne olduğunu tespit etmek istenmiştir. Etki ve
değişimlerin belirlenmesi ile Türkiye’nin tütün ihracat gelirini
arttırabileceği düşünülen görüşlerin bildirilmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda,
tütün piyasasında önemli yere sahip Çin, ABD ve Türkiye’nin ticaret ortakları
ile gerçekleştirdikleri ihracattan sağladıkları gelir ve bu gelire etki eden
faktörler analiz edilmiştir.
Ülkelerin ticaret geliri tahmininde çekim modeli kullanılmış
olup çalışmaya ait ikincil veriler FAO başta olmak üzere resmi ikincil veri
kaynaklarından temin edilmiştir. Çalışmada Türkiye’nin ihracat geliri 1990-2018
yılları arası 28 yıl ve 9 ithalatçı ülkeye göre analiz edilmiştir. Veri seti Çin
için 1987-2018 yılları arasında 6 ülke ve ABD için ise 1988-2018 arası 10 ülkeyi
kapsamıştır. Çalışma kapsamında tütün ihracat gelirine etki ettiği düşünülen
faktörler ekonomik, siyasi ve küresel etkiler içerisinde tespit ve analiz
edilmiştir.
Çalışma sonuçlarına göre, ihraç edilen tütün miktarındaki artış
Türkiye ve ABD’nin ihracat gelirini pozitif yönde etkilemektedir. Diğer ülke
nüfuslarında yaşanan artışlar Türkiye’nin ihracat gelirini negatif yönde
etkiler iken mesafe değişkeni üç ülke içinde ihracat gelirini arttırıcı
sonuçlar vermektedir. Türkiye ve Çin’in yerel para birimlerinde yaşadığı değer
kayıpları ihracat gelirlerini arttırır iken ABD için tam tersi bir etkiye sebep
olmaktadır.
Ticaret ortağı ülkelerin milli gelirlerindeki artış Türkiye’nin
ihracat gelirini düşürür iken, ABD’deki KBMG yükseldikçe ihracat miktarının
dolayısı ile ihracat gelirinin düştüğü sonucuna varılmıştır. Politika
değişikliklerinin etkisine göz atıldığında, Türkiye’de 2002 yılında uygulamaya
koyulan Alternatif Ürün Desteği ve 2010 yılında uygulamaya koyulan Tütün Ticareti
Yetki Belgesi alımının etkisi, ithalatçı ülkelerde bağımsız olarak pozitif
olarak belirlenmiştir. Her iki uygulamanın bir arada uygulamaya girdiği 2010
sonrasında bağımsız tütün ticareti gerçekleşme oranı %3 kadar artmıştır. Buradan
anlaşılan, özellikle negatif etki yaratması beklenen alternatif ürün desteği de
kayıtlılık artışı sayesinde ihracat gelirini pozitif etkilemiştir. Bu politik, değişiklik ABD için Dünya Sağlık Örgütü Tütün
Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’nin imzalanması ile ilişkilendirilmiştir. Türkiye
örneğinde olduğu gibi, sözleşmenin imzalanmasının tütün ihracat gelirini
pozitif etkilediği görülmüştür. Ancak burada istatistik etki göz ardı
edilebilir düzeydedir.
Bu politik etkilerden de anlaşılacağı üzere, tütün tüketimi
azalsa dahi, tütün talebinin özellikle gelişmekte olan ülke piyasalarından
kaynaklı şekilde azalmadığı görülmektedir. Burada, sektörün özellikle Türkiye
için katma değer ve istihdam boyutları ile sürdürülmesi gerekliliği öne
çıkmaktadır. Kontrollü üretim ve pazarlama ile tütün yaprakları ve tütününün
alternatif kullanım sahalarının geliştirilmesine yönelik çalışmaların
gerekliliği öngörülmektedir.