Akademik Veri Yönetim Sistemi
TURKISH ACADEMIC RESEARCH REVIEW -Türk Akademik Araştırmalar Dergisi [TARR], cilt.1, sa.1, ss.49-59, 2016 (Hakemli Dergi)
HADİS USÛLÜ LİTERATÜRÜNDE YERLEŞİK BİR KABULÜN TENKİDİ:
BİR İHTİSÂR ÖRNEĞİ OLARAK İBN HACER’İN NUHBETÜ’L-FİKER’İ
Özet
Râmehürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muhaddisü’l-Fâsıl’ı ile başladığı kabul edilen müstakil hadis usûlü çalışmaları, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Mukaddime ve Ulûmü’l-Hadîs isimleri ile şöhret kazanmış olan Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’i ile yeni bir boyut kazanmıştır. İbnü’s-Salâh’ın söz konusu kitabının en önemli iki özelliğinden birisi daha önce yazılmış kitaplarda bulunan hadis usûlü bilgilerini derleyip bir araya getirmesi, diğeri ise sonraki hadis usulü çalışmalarının odağında yer almasıdır. Hadis usulünde İbnü’s-Salâh’ın bu eserini esas alan yeni yazın türleri ortaya çıkmıştır. Hadis usulünde İbnü’s-Salâh’tan sonra ortaya çıkan yeni yazın türleri; nazım, ihtisâr, nüket, şerh, hâşiye ve istidrâk gibi edebî çalışma alanlarını oluşturmuşlardır. Sözü edilen her türün kendine mahsus özellikleri ve yazılış gayeleri bulunmaktadır.
Hadis usûlünde İbnü’s-Salâh’ın Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’ine bağlı olarak ortaya çıkan türlerden biri olan “ihtisâr”ın en meşhur örneklerini Nevevî’nin (ö. 676/1277) et-Takrîb’i ve İbn Kesîr’in (ö. 774/1373) İhtisâru Ulûmü’l-Hadîs’i oluşturur. Bu eserler daha çok eğitim-öğretim faaliyetlerinde ders kitabı olarak kullanılmak amacıyla kaleme alınmıştır.
Bu çalışmada İbn Hacer’in (ö. 852/1449) telif ettiği Nuhbetü’l-Fiker fi Mustalahi Ehli’l-Eser isimli kitabın İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l-Hadîs’inin ihtisârı olduğu şeklinde bazı kaynaklarda yer alan kanaat değerlendirilerek eserin, esasında İbnü’s-Salâh’ın kitabının ihtisârı değil, hadis usulünün önemli konularını ihtiva eden bir muhtasar olduğu vurgulanmış ve Nuhbe hakkında bu şekilde bir kanaat oluşmasının sebepleri tartışılmıştır. Bu bağlamda eserin tertibinin, içeriğinin ve metodunun ihtisar türünün karakteristik özelliklerini yansıtmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca müellifin eserine verdiği ismin, onun kitabı yazma gayesinin belli bir kitabı ihtisar etmek değil, genel olarak hadis usulü eserlerinden seçmeler yapmak olduğunu gösterdiğine işaret edilmiştir.
Bir eserin isminin ve müellifinin doğru tespiti ne kadar önemliyse o eserin ait olduğu tür içerisinde değerlendirilmesi de aynı şekilde önem arz etmektedir. Bu bakımdan hadis usulü alanında yazılmış eserlerin, ait oldukları türler dışında başka türlerin içerisine dahil edilmesi gibi bir yanlışın önüne geçilmesinin ve her eserin ait olduğu kategori içerisinde değerlendirilmesi gerektiğinin gösterilmeye çalışıldığı bu çalışmanın sağlıklı bir literatür bilgisi oluşmasına katkı sağlaması umulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İbn Hacer, Nuhbetü’l-Fiker, İhtisâr, Muhtasar, Hadis Usulü Edebiyatı.
A CRITICISM OF THE ESTABLISHED ACCEPTANCE IN HADITH
METHOD LITERATURE: NUHBET AL FIKER OF IBN HACER
Summary
The independent hadith method studies, which were accepted to have started with al-Muhaddith al-Fasıl of Ramahurmuzi (death: 360/971), has gained a new dimension with Ma‘rifetu Envai Ulum al-Hadith, which gained a reputation with the publications such as Mukaddime and Ulum al-Hadith of Ibnu’s-Salah (death: 643/1245). One of the two most important characteristics of Ibnu’s Salah's book is its ability to compile and integrate the hadith method information found in the previously written books and the other is the concentration of the following hadith method studies on this book and again revealing new types of literature in the hadith method by means of this book. New types, which have emerged in the hadith method following Ibnu’s-Salah are the works such as poetry (nazm), ikhtisar, epigrammatization (nuket), paraphrase (şerh), annotation (haşiye) and istidrak. Each of the mentioned types has its own characteristics and spelling purposes.
One of the types that had emerged subject to the work of Ibnu's-Salah's Ma'rifetu Enva`i Ulum al-Hadith in the hadith method is "ihtisar" (shortenings). The most famous samples of this kind are at-Takrib of Nevevi (death: 676/1277) and Ihtisaru Ulum al-Hadith of Ibn Kesir (death: 774/1373) and have been written in order to be used as a textbook in education activities.
In this study; the convictions that Nuhbet al-Fiker fi Mustalahi Ehl al-Eser, which was reconciled by Ibn Hacer (death: 852/1449) is the shortening of Ibnu’s-Salah’s book, named as Ulum al-Hadith are assessed and emphasis was also made on the work that was in fact not the shortening of Ibnu’s-Salah’s book, but rather a summary which consists of important subjects of hadith method and furthermore, the reasons for the formation of such a conviction about Nuhbe have also been discussed. In this regard, it was attempted to show that the composition, the content and the method of the work does not reflect the characteristics of the shortening type. Moreover, it was also pointed out that the name given by the author to his work does not reflect his intention to shorten a particular book, but rather to make selections from the hadith method works in general.
The true diagnosis of the name and the author of a work and the assessment of this work within the field of which it belongs to, are likewise important. Within this context, we hope that this work will contribute for the formation of a sound literature knowledge in order to prevent from including the works written in the field of hadith method in their fields other than they belong to and we tried to show that each work should be evaluated within its own category.
Key Words: Ibn Hacer, Nuhbet al-Fiker, Ikhtisar (Shortening), Muhtasar (Summary), Literature of Hadith Method.