1960 KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN HUKUKİ VE SİYASİ ZEMİNİ

Yurtseven Y., Adagideli H. Ö.

Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt.14, sa.2, ss.1-34, 2024 (Hakemli Dergi)

Özet

Kıbrıs, Doğu Akdeniz’de gerek fizikî gerek stratejik konumu itibarıyla tarih boyunca hep cazibe merkezi olmuş bir adadır. 1571’de Osmanlı Devleti adayı o dönem Akdeniz’deki en büyük askeri deniz gücüne sahip olan Venedik’in elinden almıştır. Ada, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın ardından gelişen olaylar sonrasında İngiltere’nin egemenliği altına girmiştir. 300 yılı aşkın Osmanlı yönetiminde kalan adanın Türk ve Rum halkları barış içinde bir arada yaşamışlardır. Ancak adanın İngiliz egemenliğine girmesiyle bu barış ortamı bozulmuş ve ada günümüze kadar süren bir istikrarsızlığa sürüklenmiştir.

1878’den bu yana Kıbrıs sorunu, halen uluslararası gündemden düşmeyen önemli bir yere sahiptir. Çözümsüzlüğü getiren önemli etkenlerden biri ilgili tarafların çok olmasıdır. Ada halkını oluşturan Türkler ve Rumlar, Türkiye, Yunanistan, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği ile adaya yakınlıkları sebebiyle Akdeniz’in güney kesiminde yer alan ülkeler Kıbrıs Sorunu ile bağlantılı konumdadır.

II. Dünya Savaşı’nın ardından değişen dünya dengeleri çerçevesinde İngiltere’nin dünya politikası üzerindeki etkinliği azalmıştır. Bu durum İngiltere’nin Kıbrıs üzerindeki egemenliğini de sürdürülebilir olmaktan çıkarmıştır. Adada yaşayan Türk ve Rum halkları arasında şiddete varan çatışmalar, meselenin Birleşmiş Milletler’e taşınmasına yol açmıştır.

Bu makalede II. Dünya Savaşı sonrası Kıbrıs’ın uluslararası bir soruna dönüşmesi sonucunda gerek BM gerek meseleye taraf olan devletlerin Kıbrıs’ta bir statüko oluşturmak için ortaya koydukları politik ve diplomatik çabaların bir sonucu olan Kıbrıs Cumhuriyeti’ni doğuran hukuki ve siyasi gelişmeler ele alınmıştır. Çalışmada, Kıbrıs’ta iki toplumlu ve tek devletli bir yapının ortaya konabilmesi için, soruna taraf olan devletlerin Londra ve Zürih antlaşmaları ile başlattıkları hukuki süreç incelenmiştir. Sürecin sonucunda kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin yapısı, cumhuriyete esas olan anayasanın hukuki ve siyasi açmazları ve bu sürecin başarıları ve başarısızlıkları ortaya konmaya çalışılarak, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin neden sürdürülebilir olamadığı sorusunun cevapları aranmıştır. 

Cyprus has always been a centre of attraction throughout history due to its physical and strategic location in the Eastern Mediterranean. In 1571, the Ottoman Empire took the island from Venice, which had the largest military naval power in the Mediterranean at that time. The island came under the sovereignty of Britain following the events that developed after the Ottoman-Russian War of 1877-1878. For more than 300 years under Ottoman rule, the Turkish and Greek peoples of the island lived together in peace. However, with the entry of the island under British rule, this peaceful environment was disrupted and the island was dragged into an instability that has lasted until today.

Since 1878, the Cyprus problem still occupies an important place on the international agenda. One of the important factors leading to the lack of a solution is the large number of parties involved. The Turkish and Greek Cypriots, Turkey, Greece, the United Kingdom, the United States of America, the European Union and the countries in the southern part of the Mediterranean due to their proximity to the island are connected to the Cyprus Problem.

Within the framework of the changing world balance after World War II, Britain's influence on world politics decreased. This situation has also made Britain's sovereignty over Cyprus unsustainable. Violent conflicts between the Turkish and Greek Cypriots living on the island led to the transfer of the issue to the United Nations.

In this article, the legal and political developments that gave birth to the Republic of Cyprus, which is the result of the political and diplomatic efforts of both the UN and the states party to the issue to create a status quo in Cyprus as a result of the transformation of Cyprus into an international problem after World War II, are discussed. In the study, the legal process initiated by the states party to the problem with the London and Zurich treaties in order to establish a bi-communal and one-state structure in Cyprus is analysed. The structure of the Republic of Cyprus established as a result of the process, the legal and political dilemmas of the constitution of the Republic and the successes and failures of this process are tried to be revealed and answers to the question of why the Republic of Cyprus could not be sustainable are sought.