FUZULÎ’NİN TÜRKÇE DİVANI’NDAKİ ET- (İT-) VE KILYARDIMCI FİİLLERİ İLE KURULAN BİRLEŞİK FİİLLER

Arıcı F.

JOURNAL OF TURKISH STUDIES, cilt.14, sa.3, ss.1057-1075, 2019 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 14 Sayı: 3
  • Basım Tarihi: 2019
  • Doi Numarası: 10.29228/turkishstudies.22463
  • Dergi Adı: JOURNAL OF TURKISH STUDIES
  • Derginin Tarandığı İndeksler: EBSCO Education Source, EBSCO Legal Collection, EBSCO Legal Source, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.1057-1075
  • Akdeniz Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

FUZULÎ’NİN TÜRKÇE DİVANI’NDAKİ ET- (İT-) VE KILYARDIMCI FİİLLERİ İLE KURULAN BİRLEŞİK FİİLLER

 Birleşik fiiller, Türk dilinin ilk metinlerinden itibaren çok işlek bir şekilde kullanılan yapılardandır. Bu yapılar unsurları bakımından isim+fiil ve fiil+fiil şeklinde kurulanlar olmak üzere iki başlık altında sınıflandırılır. Türk dilinin çeşitli dönemlerinde isim+fiil şeklinde kurulan birleşik fiil yapılarında sıklıkla kullanılan yardımcı fiillerden ikisi et- (it-) ve kıl-’tır. Bu çalışmada, Fuzulî’nin Türkçe Divanı’nda bu yardımcı fiillerle kurulmuş olan birleşik fiil yapıları incelenmiş; söz konusu iki yardımcı fiille kurulan birleşik fiillerin kıyası yapılmış ve et- (it-), kıl- yardımcı fiillerinin kullanım sıklığından hareketle Oğuz Türkçesinin yazı dili gelişimi hakkında tespitlerde bulunulmuştur. Çalışmada et- (it-) ve kıl- yardımcı fiillerinin kullanımına dair şu sonuçlara ulaşılmıştır: İncelemede et- (it-) yardımcı fiilinin 939 beyitte/bentte, kıl- yardımcı fiilinin ise 625 beyitte/bentte kullanıldığı tespit edilmiş; ortak kullanımlar çıkarıldığında et- (it-) yardımcı fiili ile kurulan birleşik fiillerin 470, kıl- yardımcı fiili ile kurulan birleşik fiillerin ise 359 adet olduğu görülmüştür. Toplam olarak 829 birleşik fiilin 140 adetinde ise isim unsurlarının ortak olması dikkat çekici bir durumdur. Mesela zulm et- (it-), zulm kıl- gibi. Sonuç olarak Fuzulî’nin Türkçe Divanı’nda et- (it-) yardımcı fiiline ait alfabetik listede madde başı olarak 557 birleşik fiil, kıl- yardımcı fiiline ait alfabetik listede ise 405 birleşik fiil bulunmaktadır. Et- (it-) ve kıl- yardımcı fiillerine ait ortak alfabetik listede ise toplamda 962 birleşik fiil yer almaktadır. Alfabetik listelerde yer alan birleşik fiil sayısı, tespit edilen birleşik fiil sayısından fazladır. Bunun sebebi ise numaralandırılmış olarak verilen madde başlarının alt başlıklarının da alfabetik listeye eklenmiş olmasıdır. Mesela madde başlığında “gark it-” birleşik fiili verilmişken alt başlıklarda söz konusu fiilin genişlemiş şekilleri olan “gark-ı hûn-âb it-“ gibi birleşik fiil örnekleri de kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Fuzulî, yardımcı fiil, birleşik fiil, Türkçe Divan.

COMPOUND VERBS USED WITH THE HELPING VERBS ET- (İT), KIL- IN FUZULI’S DIVAN ABSTRACT

Compound verbs are the ones of structures that have been being used since the initial texts of Turkish language. These structures are classified in two titles with regards to their facts as being formed ‘noun + verb’ or ‘verb + verb’. Two of frequently used auxiliary verbs in compound verb structures formed as ‘noun + verb’ in various periods of Turkish language are et- (it-) and kıl-. In this study, compound verb structures formed with these auxiliary verbs in Fuzulî’s Turkish Divan are studied; compound verbs formed with these two auxiliary verbs are compared and determinations are made about progress of literary language belonging to Oğuz Turkish Dialect with reference to frequency of occurence of auxiliary verbs et- (it-), kıl-. The results concluded about the use of auxiliary verbs et- (it-) and kıl- in the study are below. In the study, it is determined that auxiliary verb et- (it-) is used in 939 couplets and auxiliary verb kıl- is used in 625 couplets. When ommiting their common use it is seen that the number of compound verbs formed with auxiliary verb et- (it-) is 470 and the number of compound verbs formed with auxiliary verb kıl- is 359. It’s remakable that Noun elements are common in 140 of 829 compound verbs in total. For instance, zulm et- (it-), zulm kıl- . As a conclusion, There are 557 compound verbs as lexical entry in the alphabetical list belonging to auxiliary verb et- (it-) and 405 compound verbs in the alphabetical list of auxiliary verb kıl- in Fuzulî’s Turkish Divan. There are also 962 compound verbs in total in the mutual alphabetical list belonging to auxiliary verbs et- (it-) and kıl-. The number of compound verbs in the alphabetical lists is more than the number of determined compound verbs. The reason for this is adding of subtitles of lexical entries given by enumerated. For instance, compound verb ‘gark it-’ is given under the article title as well as compound verb examples like ‘gark-ı hûn –âb it-‘ that is the extended version of the compound verb ‘gark it-‘ is given under subtitles.

Keywords: Fuzulî, Auxiliary Verbs, Compound Verbs, Turkish Divan.