Akademik Veri Yönetim Sistemi
Akdeniz University Journal of the Institute of Social Sciences, cilt.11, ss.30-52, 2022 (Hakemli Dergi)
Beton kubbeler yapı mimarisinde asırlardır kullanılagelmiştir. Bunun yanı sıra beton kubbe inşalarından önce bindirme tekniği Roma İmparatorluk Dönemi’nde kademeli olarak gelişmiştir. Bu teknik kemer ve tonozların inşasında uygulanmıştır. Kemer ve tonoz mimarileri sayesinde ise beton olmayan kubbeler inşa edilebilmiştir. Ancak bindirme tekniği ile inşa edilmiş bu tip kubbelerde kiriş açıklıkları oldukça sınırlı kalmıştır. Ayrıca beton olmayan kubbelerde kullanılmış kireç harcı, kerpiç gibi malzemeler de neme karşı dayanıksızdır. Kereste kullanımından dolayı geniş kirişleri olan ahşap kubbeler ise yangın ve mantara karşı savunmasızdır. Bu tip problemler Romalılar tarafından geliştirilen beton kubbeler sayesinde çözülmüştür. Puzolan, beton kubbe inşasında kullanılan bir hammadde olarak önemli gelişmelere neden olmuştur. Sonrasında beton kubbelerdeki tipolojik ve teknik gelişimler antik toplumların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde kısa sürede tüm Akdeniz Havzası’na yayılmıştır. Bahsi geçen beton kubbeler MÖ birinci yüzyıl ile MS ikinci yüzyılın ilk yarısı sonları arasında oldukça yaygın olarak kullanılmıştır. Kubbeler üzerine çeşitli çalışmaların olmasına rağmen beton kubbelerin kökeni ve gelişimleri üzerine güncel bir araştırma mevcut değildir. Bu makalede beton kubbelerin ortaya çıkış sürecine dair bir değerlendirme yapılacaktır. Bu sürecin detaylıca anlaşılabilmesi için beton öncesi kubbe mimari tarihine de kısaca değinmek gerekir. Sonuç olarak beton kubbe mimarilerinin kemer ve tonoz yapılar sonrasında ortaya çıktığı anlaşılmıştır. Puzolan tedariki ile elde edilen Roma betonu (opus caementicium) beton kubbe inşasının yaygınlaşmasına neden olarak toplumsal gereksinimlere pratik bir çözüm sunmuştur.
Structures have been covered with concrete domes for ages. Before building concrete domes, corbelling was developed gradually during the Roman Empire. This technique was crucial for building arches and vaults. Domes appeared significantly thanks to arch and vault architecture. However, corbelled domes were insufficient for large spans. Also, lime mortar or adobe was not durable against moisture. Although timber provided a large span, it was vulnerable to fire and fungi. Romans solved those problems by inventing concrete domes. Pozzolana was one of the more important raw materials; it played an essential role in this innovation. Consequently, typology and technique used in concrete domes spread all over the Mediterranean basin. So, this development was a quick response to the needs of ancient societies. These concrete domes were very common from the first century BCE until the end of the first half of the second century CE. Although there are comprehensive studies on domes, the origins and evolution of concrete domes were not researched thoroughly by scholars until very recently. In this article, we will focus on the origin of concrete domes and the origin of the dome architecture to understand the appearance of concrete domes. In conclusion, based on the available archaeological data, we can discern that the construction of concrete domes emerged after that of arch and vault structures. The Roman concrete (opus caementicium) produced using the available supply of pozzolan allowed the construction of concrete domes to become widespread, like this providing a practical solution to the needs of society.