Akademik Veri Yönetim Sistemi
MILLI FOLKLOR: INTERNATIONAL AND QUARTERLY JOURNAL OF FOLKLORE, cilt.16, sa.127, ss.244-259, 2020 (AHCI)
Anonim halk kültürü ürünlerinden biri olan “Türkü”, gerek hikâyeleri gerek sözleri ve ezgileri ile milli
kültürümüzün temeli olan folkloru (halk bilimi) en güzel biçimde ifade eden türlerdendir. Anadolu ve Rumeli’nin hemen hemen her bölge ve yöresinde olduğu gibi, halkın bizzat yaşamış ya da tanıklık etmiş olduğu
olaylara türküler yakılmış, hikâyeleri ve ezgileri dilden dile dolaşarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bazı türkülerin melodileri başka bir yöredeki türküyle benzerlik gösterirken, bazı türkülerin hikâyesi ya da sözleri bir
başka türküyle benzerlik göstermektedir. Bu benzerlikler varyant olarak ifade edilmektedir. Bu varyantlaşma,
bu tip bir türkünün etkili bir hikâye, söz ve ezgiye sahip olduğunun başlıca göstergesi olarak sayılabilir. Bu
çalışmada, gerçek bir olay neticesinde yakılmış olan “Ay Deresi” türküsünün hikâyesi, sözleri, ezgisi, olayı
yaşayan ve ilk ağızdan duyan kişiler ile görüşmeler yapılarak kayıt altına alınmış, nitel araştırma yöntemi kullanılarak durum tespiti yapılmıştır. Bununla birlikte, çalışmada, “Devrent (Derbent) Deresini Duman Bürüdü”
ve “Dervent Deresi (Dudu)” adlı türkülerin varyantı olarak ele alınan “Ay Deresi” türküsünün, bu türküler ile
olan benzerlik ve farklılıklarının ortaya konması üzerine odaklanılmıştır. Bu üç türkü, hikâye, söz ve ezgi özelinde karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş ve konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Gerçekleştirilen çalışma neticesinde “Devrent (Derbent) Deresini Duman Bürüdü” ve “Dervent Deresi (Dudu)” adlı türkülere yeni
bir varyant olarak değerlendirilen “Ay Deresi” türküsünün hikâye, söz ve ezgi özelindeki detaylar çalışma amacına uygun şekilde ortaya konmuştur. Söz unsuru dikkate alındığında; konu bakımından ölüm ve ayrılık temasını işliyor olması bu türkülerin ortak özelliği olup, on bir, on iki ve on üçlü hece ölçülerinde kaleme alındığı
görülmüştür. “Ay Deresi” ve “Devrent (Derbent) Deresini Duman Bürüdü” türküleri hikâye bakımından ele
alındığında, olayın geçtiği bölgenin sarp oluşu ve sert geçen kış mevsiminde, yoğun kar ve tipi sebebi ile hayatını kaybeden insanların olması yönünden benzerlik göstermektedir. Aynı zamanda, hikâye ve ezgi bakımından
birbirlerinin varyantı olarak da nitelendirilmektedir. Türkülerdeki ezgi unsuru irdelendiğinde, Hüseyni ve Muhayyer makamı dizisinde olduğu görülmektedir. Dokuz ses, on ses ve on iki ses aralığında değişen bir genişliğe
sahip olup, ritmik olarak da 2/4’lük ölçülerde notaya alınmıştır. Türkülerin, ezgi ve hikâyesi coğrafi olarak
birbirine yakın iller olan Aydın, Denizli ve Burdur gibi yerleşimlerin kültürel bağlamda etkileşimleri sonucunda
ortaya çıkmıştır. Halkın yaşam şeklini, kültürel öğelerini ve müzikal estetiğini sözler, hikâyeler ve ezgilerle bir
bütün içerisinde anlatan türküler, bu çalışmada da örneklendiği gibi, sözleri farklı ezgileri aynı ya da hikâyeleri
benzer ezgileri farklı biçimde, birbirinin varyantı olarak da karşımıza çıkmaktadır. Saha araştırmaları yapılarak,
farklı türkülerin varyantları derlenebilir ve alana farklı çalışmalar sunulabilir.
Anahtar Kelimeler
Türkü, folklor, varyant, Ay Deresi, Devrent Deresi
ABSTRACT
“Turkish folk song” (türkü) is one of the products of anonymous Turkish folk culture and it can be
considered as one of the most beautiful expressions of folklore which is the core of the Turkish culture with its
local stories, lyrics and melodies. In almost every region of Anatolia and Rumelia, folk songs were composed
through true-life events and their stories with their melodies were widely spread. In this circumstance, it can be
seen that some of the folk songs belonging different regions show similarities with each other by means of their
stories, lyrics or melodies. This phenomenon is called as variant case (version). These types of variations are
indication of that these folk songs have an influential melody, story and lyrics within the cultural structure. In
this study, the local story, lyrics and melody of the folk song of “Ay Deresi”, which was locally composed after
a true-life event, were recorded by doing personal interviews with first-hand witnesses of the event and assessment of the case study were presented by means of qualitative research methodology. Additionally, it was focused on revalidation of the similarities and differences between the folk song of “Ay Deresi” and the variant
songs of "Devrent (Derbent) Deresini Duman Bürüdü” and "Devrent Deresi (Dudu)". Evaluations were made
on the stories, lyrics and melodies of these three folk songs through comparative analyses. At the result of this study, the folk song of “Ay Deresi”, which was considered as the variant of the songs of "Devrent (Derbent)
Deresini Duman Bürüdü” and "Devrent Deresi (Dudu)", was represented in details through its local story, lyrics
and melody scopes. As the main scope, it was seen that the common feature of these songs was death and
apartness (separation) and they were composed with syllabic meters of eleven (11), twelve (12) and thirteen
(13). At the tragic focus of the stories of the “Ay Deresi” and the variant songs of "Devrent (Derbent) Deresini
Duman Bürüdü”, it is understood that there were story-based similarities of the territory where the event was
experienced and dying people because of the snowy hard winter climate conditions. Additionally, they can be
considered as the variant songs by means of their story and melody. In the evaluation of the melody of the song
of “Ay Deresi”, it can be said that the melodical sequence were Hüseyni and Muhayyer modes. The song was
composed with the sound intervals of nine, ten and twelve and the rhythm meter was 2/4. In addition to this, the
melody and stories of these songs were appeared at the close locations such as Aydın, Denizli and Burdur
through cultural interactions. As it was represented in this study, the folk songs (türkü) which express the life
styles, cultural features and musical aesthetics together with stories and melodies can be seen as the variants
which have different stories and lyrics with similar melodies. In this point, different variants of folk songs can
be composed by means of field research and future studies can be organised.
Key Words
Turkish folk song, folklore, variant, Ay Deresi, Devrent Deresi.