Eğitim, birey açısından ele alındığında, içinde yaşanılan Çağ’ı şekillendiren tüm bilgi birikimini ilgi
ve yetenekler ölçüsünde edinmek ve kendini gerçekleştirmek için varoluşsal bir araç; toplum açısından
düşünüldüğünde ise bireylere kazandırılan bilgi ve beceriler yoluyla kültürel, sosyal, siyasal ve ekonomik
yönden sürdürme, geliştirme ve/veya yeniden üretme sürecinin ve nihai olarak bireysel ve toplumsal temelde refah sağlamanın “biricik” yöntemi olarak değerlendirilebilir. Geçmişten bu yana bu ihtiyacın
karşılanmasında bireysel veya toplu olarak çeşitli yöntem ve stratejiler denenmiştir. Bu denemeler
şüphesiz ki eldeki bilgi birikimi, ekonomik olanaklar ve tüm bunların kullanılma biçimini belirleyen siyasal
ve kültürel anlayışlarla şekillenmiştir.
İçinde bulunduğumuz çağ, tarım ve sanayi toplumlarının tüm birikimlerinin de evrildiği; bilgi ve
teknolojinin büyük “sıçramalarla” geliştiği bilgi çağı olarak nitelenmektedir. Toplumlar ise bilgi ve
teknolojilere sahip olma ve geliştirme kapasitelerine göre konumlanmaktadır. Bilgi toplumu niteliğine
kavuşma içinde bulunduğumuz çağda her toplum için nihai hedeftir ve bunu elde etmenin başlıca yolunun
etkili ve verimli bir eğitim sistemine sahip olmakla mümkün olabileceği öngörülmektedir. Temel soru bu
eğitim sisteminin nasıl kurulabileceğidir. Bu sorunun cevaplanabilmesi için konu ile ilgili çeşitli açılardan
inceleme, araştırma veya değerlendirmelere ihtiyaç duyulacağı açıktır. Bu çerçevede eğitim sisteminin
etkililiği açısından ele alınabilecek temel unsurlardan birisi de “denetim” dir.
Denetim, kurumların kendini geliştirmek için yaptığı bir çalışmadır. Belirlenen hedeflere ulaşılıp
ulaşılmadığını, nedenlerini ve önerilerini içine alan bir süreçtir. Ders teftişi okullarda genel teftişler
sırasında ya da bunlardan ayrı olarak yapılan, öğretmenlerin kendi aralarındaki yetişkinliğini, çalışmasını,
uyguladığı yöntemleri, bunları uygulamadaki yeterliliğini, öğrencilerin yetişme düzeylerini inceleyip
değerlendirmeye yönelik teftiş türüdür. Denetimi yapan kişiler denetim öncesinde, denetim sırasında ve
sonrasında neler yapacağını önceden planlamalıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde denetim ile ilgili olarak “Teftiş Kurulu Başkanlığı”
görevlendirilmiştir. Bu çerçevede Bakanlık teşkilatında rehberlik, denetim, araştırma, inceleme,
soruşturma ve ön inceleme görevleri maarif müfettişleri tarafından yürütülmektedir. Maarif Müfettişleri
Başkanlıkları denetim hizmetini, denetim grupları aracılığı ile yerine getirmektedirler. Bu amaçla illerde
okul ve eğitim kurumlarının bulundukları yerleşim yerlerinin coğrafi durumu, ulaşım şartları, fiziki
yakınlıkları ve diğer özellikleri dikkate alınarak denetim bölgeleri ile denetim grupları oluşturulur. Bu
çerçevede okulların üç yılda bir denetlenmesi öngörülmüştür. Görev çeşitliliği ve hizmetle yükümlü
oldukları okul-yönetici-öğretmen sayılarının çok olması gibi nedenlerle illerde görevlendirilen
müfettişlerin etkili bir denetim gerçekleştirmelerinin olanaklı olmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum sınıf ve
öğretmen denetimi konusundan okul müdürlerinden beklentilerin artmasına yol açmıştır.
Öğretmenlerin performanslarını artırmak amacıyla her öğretim yılında en az bir defa dersinin
izlenmesi ve rehberlikte bulunulması okul müdürünün görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmıştır.
Öğretmenlerle yakın işbirliği içinde olan okul müdürlerinin ders denetimi ve öğretmenlerin ihtiyaç
duyduğu rehberliği gerçekleştirme konusunda ne derece etkili olacakları önemli bir merak konusu
oluşturmaktadır.
Amaç
Çalışmanın amacı okul müdürlerinin ders denetimi görevlerinin rehberlik etkililiği açısından
incelenmesidir.
Yöntem
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma durum çalışmalarından çoklu
durum desenindedir. Verileri elde etmek üzere yarı yapılandırılmış bir görüşme formu kullanılmıştır.
Görüşme formunun birinci bölümünde kişisel bilgilere; ikinci bölümünde ise denetim öncesi görüşme,
görüşme ve denetim sonrası görüşme olmak üzere üç aşamayı içeren ders denetim süreci ile ilgili verile elde etmek için ana ve sonda sorulara yer verilmiştir. Görüşmeler yüz yüze gerçekleştirilmiştir. Görüşme
verileri ses kaydı ile kayıt altına alınmış ve not tutma yöntemi ile desteklenmiştir. Çalışma Antalya ili Alanya
ilçesinde bulunan ilkokullarda gerçekleştirilmiştir. Çalışma gurubunun belirlenmesinde maksimum
çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Bu amaçla Alanya ilçesinde merkezde bulunan iki özel ilkokul ile üç
devlet ilkokulu seçilmiştir. Sonuç olarak çalışma gurubu 5 müdür ve 5 öğretmenden oluşmuştur. Verilerin
analizinde içerik analizi kullanılmıştır.
Bulgular
Bulgular, okul müdürlerinin ders denetimi ve rehberlik sürecinde ihtiyaç duydukları alan uzmanlık
bilgisi, ders denetim ve rehberlik teknikleri gibi konularda zorluklarla karşılaştıklarını ortaya koymaktadır.
Bununla birlikte öğretmenlerin ve okul müdürlerinin sürekli olarak birlikte çalışmaları nedeni ile kişisel ve
mesleki olarak birbirini daha fazla tanıma fırsatı; formal ve informal toplantı ve görüşmelerde
değerlendirmeler yapma olanağı; ihtiyaçların belirlenmesi, planlama yapılması ve eylemlerin
gerçekleştirilmesi ile ilgili kullanılacak olan zamanın esnek olması kolaylaştırıcı etkenler olarak
belirlenmiştir.
Sonuç
Okul müdürlerinin ders denetimi ve rehberlik görevi gerçekleştirme bir model olarak
değerlendirildiğinde güçlü ve zayıf yönlerinden söz etmek mümkündür. Genel olarak sürekli birlikte
çalışma fırsat ve olanakları etkili bir ders denetimi için önemlidir. Öte yandan gerek denetlenen ders itibarı
ile ihtiyaç duyulan uzmanlık bilgisi gerekse denetim ve rehberlik için ihtiyaç gerekli olan yöntem ve teknik
bilgisi bağlamında tartışma gerektiren konular bulunmaktadır.