11. ve 12. yüzyıl perspektifinde gelişen genel felsefe metodolojisi açısından
Gazali, felsefenin önünü kapatan ve dinî yaklaşım sebeplerinden dolayı
felsefe metodolojisini kabul etmeyen bir düşünür olarak algılanmıştır. Buna
önemli ölçüde Filozofların Tutarsızlığı isminde kaleme aldığı eser sebep olduğu
kadar, buna cevap olarak İbn-i Rüşt’ün kaleme aldığı Tutarsızlığın Tutarsızlığı
isimli eserin, Gazzali’yi, felsefe düşmanı ilan etmesi de rol oynamıştır. Gazali’nin
eserlerinde ortaya koyduğu düşüncelerin, kendi döneminde yadsınmasına
tanık olduğumuz kadar, kendisinden yaklaşık 500 yıl sonrasının Avrupa’sına
gittiğimizde, empirist, sensualist, materyalist filozofların olgu bağlamında
kendisiyle çoğu noktada benzer düşüncede olduğunu tespit ediyoruz ve
özellikle kaleme aldığı Kimya-ı Saadet ve Filozofların Tutarsızlığı isimli eserlerinde,
felsefe metodolojisini pozitivistlerin eleştiri tarzına benzer bir biçimde
eleştirdiğine şahit oluyoruz. Lakin Gazali’nin ortaya koyduğu düşüncelerin
üzerine şerh düşenlerin, Gazali’nin tek bir noktada düşüncesi varmış gibi davranması
ve felsefeye ihtiyatlı yaklaşmasının sebebini sadece iman boyutu ile
ilişkilendiren yaklaşımları sebebiyle, Gazali, sanki ön yargılara maruz kalmış
gibi durmaktadır. Özellikle Batı düşüncesinin arkeolojisinde görebileceğimiz
kadar, kendisinden asırlarca sonra görüş beyan eden hatta aydınlanma ve
modernite ekseninde eserler veren filozoflara benzer düşüncelerinin bulunması,
Gazali’yi, bu bakımdan daha farklı bir okuma biçimi olarak ele alma zaruretini
doğurmaktadır.
Kendi bilimsel ve felsefi kodlarımızın üzerinde oluşmuş ön yargıyı, eğer
varsa muhasebe etmek, o dönemi şerhçilerin izahatından ve onların yarattığı
kolaycılıktan kurtarmak, yorumlama açısından İlahiyat kültürüne defalarca dayanak olan bir filozofu bu bağlamda sadeleştirmek önemli bir algı kırılması anlamına da gelmektedir. Bugün İslam dünyasının içinde bulunduğu durum
ve gelenek adına sarsılmaz biçimde yerini koruyan düşüncelerin bu manada
yeniden ele alınması fikrinin de öncülü olabilecek bu yeni okuma, en azından
ihtiyaç gibi durmaktadır. Bugün İslam dünyasının içinde bulunduğu durum
ve gelenek adına sarsılmaz biçimde yerini koruyan düşüncelerin bu manada
yeniden ele alınması fikrinin de öncülü olabilecek bu yeni okuma, en azından
ihtiyaç gibi durmaktadır. Gazali’nin eserleri üzerinden doğrudan söylemiş olduklarının
kritik edilmesi üzerine zaman zaman kendisinin de felsefeye karşı
duruyormuş gibi bir tavrı olmasına rağmen, felsefe metodolojisinden yoğun
olarak faydalandığı anlam kazanacaktır. Bu sebeple bu makalemiz, İmam-ı
Gazali’nin Batı dünyasına benzeyen düşünceleri açısından erken olguculuk
olarak değerlendirebileceğimiz düşüncelerini kritik edecek ve belirlemeye çalışacaktır.
Belirlenen bu saha üzerinden umud edilir ki, Batı felsefesi ile Doğu
felsefesi arasındaki ilişki veya etkileşim belirgenleşmiş olur.