Akademik Veri Yönetim Sistemi
8th International Selçuk Scientific Research Congress, Konya, Türkiye, 29 - 30 Kasım 2025, ss.1054-1067, (Tam Metin Bildiri)
Hadis ilmi, temelde rivâyetlerin sıhhatini tespit etmeyi ve bunların doğru biçimde anlaşılmasını hedefleyen bir disiplindir. Hadis ilminin önemli bir yönünü hadisçilerin kullandığı terimler oluşturmaktadır. Nitekim günümüzde “hadis usûlü” olarak bilinen disiplinin, müteahhir dönemde “‘ilmü’l-mustalah” veya “‘ilmü mustalahi’l-hadîs” şeklinde adlandırılması; hadis usûlü eserlerinin büyük ölçüde bu terimlerin açıklanmasına odaklanması ve alt başlıklarının terimler ekseninde kurgulanması, hadis ilminin bir yönüyle terimler ilmi olarak algılandığını göstermektedir. Bu durum hadis ilminin terimlerinin tarihsel süreçte kazandığı anlam değişimlerinin incelenmesini gerekli kılmaktadır. Ancak terimlerin tarihî gelişimiyle anlam dönüşümleri arasındaki ilişkiyi konu edinen müstakil çalışmalar sınırlıdır. Bu eksiklik, özellikle “asl” teriminin hadis ilmi terminolojisinde taşıdığı farklı anlamların yeterince ortaya konulamamış olmasından anlaşılmaktadır. Bu çalışma, asl teriminin hadisçilerin terminolojisindeki anlamlarını hadis ilminin yapısında, konularında ve amaçlarında zaman içerisinde meydana gelen değişim ve dönüşümler bağlamında tespit etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma, mütekaddim dönemden müteahhir döneme kadar hadis literatüründe asl teriminin anlam katmanlarını ele almaktadır. İnceleme, özellikle hadis usûlü kitapları başta olmak üzere monografik eserler, ricâl kaynakları, şerhler ve ilgili diğer literatürü kapsamaktadır. Çalışmada tarama ve doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. İlgili literatür sistematik biçimde taranarak asl teriminin geçtiği bağlamlar belirlenmiş; bu bağlamlara göre terimin farklı anlam ve kullanımları sınıflandırılmıştır. Araştırmanın temel varsayımı, asl teriminin hadis ilminin tarihsel ve metodolojik gelişimiyle paralel biçimde anlam genişlemesine uğradığı yönündedir. Buna göre, mütekaddim dönemlerde terim doğrudan hadisin kendisine işaret ederken; rivâyetlerin yazıya geçirilip kitap merkezli bir aktarım biçiminin yaygınlaştığı müteahhir dönemlerde, asl kavramı kitapla ilişkili yeni anlamlar kazanmıştır. Analizler, asl teriminin mütekaddim dönemde genellikle hadisin sened veya metniyle ilişkili anlamlarda kullanıldığını; müteahhir dönemde ise rivâyet kitaplarıyla ilişkili olarak, hadislerin yazılı kaynaklarına işaret eden teknik bir terim haline geldiğini göstermektedir. Bu çalışma, hadis usûlü ilminde bir kavramın tarihsel süreçte kazandığı anlam çeşitliliğini fark etmeye yönelik terminolojik araştırmalara örnek teşkil etmektedir. Aynı zamanda hadis terimleri üzerine yapılacak kapsamlı anlam haritalandırması çalışmalarına bir model sunarak asl teriminin literatürdeki tüm anlam katmanlarını ortaya koyacak derinlemesine incelemeler için bir başlangıç ve giriş niteliği taşımaktadır.
Anahtar kelimeler: Hadis usûlü, Terim, Asl, Aslü’l-Hadîs, İlmü’l-Mustalah, Terminoloji, Anlam Dönüşümü.