Akademik Veri Yönetim Sistemi
3th International Congress On Social Science, Buhoro, Özbekistan, 17 - 21 Ekim 2018, ss.1
Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı’ndan yenilmiş olarak çıkmıştır. Kaybedilen, I. Dünya Savaşı’dır ve bu savaş Osmanlı İmparatorluğu’nun, ölüm-kalım savaşıdır. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nun başında bulunan İttihat ve Terakki ve önde gelen lideri Enver Paşa, son dakikaya kadar Almanya cephesinin dayanacağına inanmıştır. 24 Ekim 1918’de Zeki Paşa’dan gelen son haberler, işin ciddiyetini işaret edince Enver Paşa, artık durumu başka türlü görmeye başlamıştır. Bu tarihten sonra bütün dikkatini Doğu’ya, Yeni Kafkasya’ya ve Azerbaycan’a gönderdiği ordu ve kumandasını verdiği amcası Halil Paşa ve Nuri Paşa’ya çevirmiştir.
Enver Paşa’nın bu düşüncesinin aniden ortaya çıkmadığı, İngilizlerin Türkiye’yi işgal edeceğini tahmin ederek; ‘Son gelişmeler gösteriyor ki savaşın birinci bölümünü kaybettik. Bu imzalanan mütarekeye göre de İngiliz İstanbul’a girecektir. Ben İngiliz’i İstanbul’da görmektense Kafkaslarda İslam için savaşmayı ve ölmeyi yeğlerim. ’Bu sözlerinden de anlaşıldığına göre de Enver Paşa bu hareketi önceden planlamıştır.
Çalışmanın amacı; I. Dünya Savaşı Sonrası, Enver Paşa’nın 1922’deki ölümüne kadar olan süreçte, Basmacı liderleri ile Türkistan’da vermiş olduğu özgürlük mücadelesi, bu mücadelelerinden beklentileri ve bölge Türkleri üzerindeki etkisi tarihi belgeler ışığında ortaya konacaktır.
Çalışmanın yöntemi; Enver Paşa’nın Türkistan’daki faaliyetleri daha çok hatıra niteliğindeki eserlerle ortaya konulmaktadır. Enver Paşa’nın kendi el yazması hatıraları, Halil Paşa, Nuri Paşa, Zeki Velidi Togan ve buna benzer o döneme hatıralarında yer veren kişilerin hatıraları incelenecek, bilgilerin tasnifi yapılarak analiz edilecektir. Ayrıca Enver Paşa ve Türkistan ile ilgili tarihi belgelerden yararlanılacak karşılaştırmalar yapılarak bir sonuca ulaşılacaktır.
Bulgular; Enver Paşa, Kafkasya da, bir kumandan olmaktan ziyade bir teşkilatçı olmuştur. Çağın şartlarını, jeopolitik koşullarını ve bazı kombinezonları değerlendirmede bazı yetersizlikleri olmakla beraber, güçlü ve disiplinlidir. 42 yıllık hayatının 10 ayını Türkistan’da, Türkistan’ın gelecekteki bağımsızlığına kavuşması amacıyla mücadele etmiştir. Türkistan’ın Rusya’dan kurtarılması milli mücadelesinde, aktif olarak çalışmıştır.
Sonuçta Enver Paşa Türkistan’da ve Buhara’da birçok yenilgi almasına rağmen ümitsizliğe düşmemiş, savaş meydanlarındaki cesaretiyle, Türkistan’daki özgürlük mücadelesinin bütün liderlerine örnek olmuştur.