Akademik Veri Yönetim Sistemi
4. International Cappadocia Scientific Research Congress, Nevşehir, Türkiye, 16 - 17 Nisan 2023, ss.434-441
Eski inançların birçoğunda olduğu gibi eski Türk inancında da ağaç kültünün varlığı bilinmektedir. Eski kültürlerde ve inanç alanlarında önem atfedilmiş olan ağacın Türk kozmogonisinde başlıca motiflerden biri olarak ayrı ve özel bir işlevi bulunmaktadır. Türk kozmogonisinde hayat ağacı veya dünya ağacı olarak adlandırılan dünyanın merkezinde bulunan ağaç sembolü ve ilk insanın dokuz budaklı bir ağacın altında yaratılması eylemi bu çerçevede dikkate değerdir. Dünya ağacı yer altından, yeryüzüne ve oradan da gökyüzüne uzanan; bu üçünü birbirine bağlayan düz ve ulu bir ağaç olarak betimlenir. Düzgün ve uzun gövdesiyle Türk kültüründe oldukça önemli olan bu dünya ağacı işlevinde imgelenen ağacın kimi zaman kavak ağacı olduğu görülmektedir. Bu çalışmada tarihî Türk dili metinlerinde kavak ağacı adlandırmaları kavağın Türk kültüründeki yeriyle birlikte değerlendirilecektir. Kavak ağacına yönelik adlandırmaların kültürel yönüyle değerlendirilmesi ve söz varlığının gözler önüne serilmesiyle alana katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Bu amaçla yapılan çalışmada ilk önce eski Türk inancında ağacın yeri hakkında bilgiler verilecek ve daha sonra bilinen en eski Türk dili metinlerinden itibaren kavak ağacını ifade eden adlandırmalar, metinlerdeki tanıklarıyla dikkatlere sunulacaktır. Buna göre tarihî Türk dili metinlerinde kavak ağacının ilk kez terek "direk, kavak" sözcüğü ile karşılandığı görülmektedir. Dünya ağacı için kullanılan "göğün direği" ifadesi de bununla ilgili olarak düşünülebilir. Türkiye Türkçesindeki kavak sözcüğü nispeten daha yeni bir sözcük olup Oğuz grubu Türk lehçelerinin bir kısmında kullanılmaktadır. Kavak ağacı için Arapça ve Farsçadan alıntı sözcüklerin kullanımının özellikle Eski Anadolu Türkçesi ve Çağatay Türkçesi metinlerinde yaygın olduğu görülmüştür. Bu sözcüklerden başka kavak ağacını karşılayan çeşitli sözcük ve sözcük öbeklerinin yine ağacın düzgün ve uzun boyuna bağlı metaforlarla ilgisi kurulmuştur