Akademik Veri Yönetim Sistemi
Diğer, ss.1-53, 2021
Dijital Öğretmenler, ilkokul ve ortaokul öğretmenlerinin dijital okuryazarlık becerilerinin gelişmesini sağlayarak Türkiye’nin dijital dönüşümüne önemli bir toplumsal katkı sağlamayı amaçlayan bir projedir. Bu projede eğitimde niteliği artırmanın ancak öğretmenlerin sahip oldukları yeterliklerin artırılması ile doğrudan ilişkili olduğu prensibiyle yola çıkılmıştır. Bu doğrultuda projenin hedef kitlesi olarak bilişim teknolojileri konusunda sınırlı bilgi ve becerilere sahip olan devlet okullarında görev yapan ilkokul ve ortaokul öğretmenleri tanımlanmıştır. Dijital Öğretmenler Projesi’nin eğitim programı, öğretmenlerin dijital dünyaya uyum sağlamaları, dijital teknolojileri eğitim öğretim süreçlerinde etkili ve verimli bir şekilde kullanmaları ve kendi dijital içeriklerini geliştirebilecek kavramsal yetkinliğe ve uygulama becerilerine sahip olmalarını desteklemeyi amaçlar. Öğretmenlerin dijital teknolojileri eğitim öğretim süreçlerinde etkili ve verimli bir şekilde kullanabilmeleri için dijital okuryazarlık becerilerine sahip olmalarının yanı sıra bu teknolojilerden eğitim öğretim süreçlerinde nasıl yararlanabileceklerini de bilmeleri gerekmektedir. Öğretmenleri merkeze alan bu projenin temel pedagojik prensibi “teknolojiyi eğitimde bir kaldıraç olarak kullanmak” üzerine kurulmuştur. Öğretmenler dijital teknolojileri kullanmayı öğrenerek bu teknolojileri öğrencilerinin alandan bağımsız tüm derslerde daha etkili, verimli ve memnun edici şekilde öğrenmeleri için kaldıraç olarak kullanmaları hedeflenmiştir. Eğitimler yoğun uygulamalı bir şekilde, “iş içinde öğrenme” stratejisi ile kurgulanmıştır. Öğretmenler eğitimleri tamamladıkları andan itibaren, projede öğrendiklerini uygulayabilir ve kendi dijital materyallerini geliştirebilir hale gelmiştir. Bu projenin ana kazanımlarını üç ana başlık altında özetleyebiliriz.
I. Öğretmenler artık teknolojiden korkmuyor
Dijital Öğretmenler Projesinin temel hedefi bilişim teknolojileri konusunda sınırlı ya da çok az bilgiye sahip öğretmenlerin dijital okuryazarlık becerilerini artırmaktır. Bu nedenle projeye bilişim teknolojileri konusunda bilgi ve beceri düzeyi en düşük öğretmenler seçildi. Projenin başında pek çok öğretmen teknoloji kullanma konusunda kendilerine hiç güvenmediklerini ve korktuklarını belirttiler. Ancak proje sonunda öğretmenlerle yapılan görüşmelerde katılımcıların neredeyse tamamı (%95’i) bu proje sonunda teknolojiyi kullanmaktan korkmadıklarını, özgüvenlerinin arttığını ve artık yeni teknolojileri de deneyimlemek için çok hevesli olduklarını belirttiler. Projenin önemli çıktılarından birisi de öğretmenlerin teknolojiyi kullanırken kaygılarının azalması, özgüvenlerinin artması, teknolojinin sağladığı faydayı birinci elden deneyimlemesi ve kısaca teknolojiyi kullanmaya yönelik önyargılarını ortadan kaldırması olmuştur.
II. Öğretmenler teknoloji ile üretim yapabilir hale geldiler
İş içinde öğrenme stratejisi ile kurgulanan bu projede, öğretmenler kazandıkları bilgi ve becerileri hemen uygulama fırsatı yakaladılar. Proje sürecinde verilen uygulama projeleri sayesinde öğretmenler eğitimleri tamamladıkları andan itibaren, projede öğrendiklerini uygulayabilir ve kendi dijital materyallerini geliştirebilir hale gelmiştir. Öğretmenlere proje sürecinde edindikleri bilgi ve becerileri uygulama fırsatı veren bu ödevlerin değerlendirme sonuçları, projenin hedeflerine ulaştığının çok önemli bir göstergesidir. Öğretmenlerin burada gösterdikleri gelişimin öğrencilerin öğrenme süreçlerine olumlu bir katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
Katılımcıların %90’dan fazlası, dijital ders içerikleri ve materyalleri geliştirmek için gereken kavramsal yetkinliği ve uygulama becerilerini bu proje sayesinde kazandıklarını ifade etti. Öğretmenlerin teknoloji yeterliliği değerlendirildiğinde, katılımcıların %95’inin internet ve bilgisayar teknolojileri kullanabilme becerilerinin arttığı, çevrim içi ortamlara özgü iletişim yöntemlerinin geliştiği, kendi çalışma yöntemlerini, hedeflerini ve kaynaklarını belirleyip kendini daha iyi değerlendiği ve bir öğrenme materyaline ne zaman ne kadar ve hangi sırada çalışacağına karar verme mekanizmasında ilerlemeler olduğunu göstermiştir. Ayrıca öğretmenlerin teknolojiyle öğretim yapabilmeleri değerlendirildiğinde, öğretmenlerin %80’den fazlasının teknolojiyi dahil ederek bir ders planı oluşturabildiği, öğretmen ve öğrencilerle sınıf dışında teknolojiyi kullanarak iş birliği yapabildiği, kendi derslerine mobil teknolojileri entegre edebildiği ve öğrencilerinin iş birliği yapması için bir blog ya da wiki oluşturabildiği görülmüştür.
III. Öğretmenler derslerinde teknolojiyi kullanabilecek yeterlilikleri kazandılar
Öğretmenler, bu projede dijital teknolojileri eğitim öğretim süreçlerinde etkili, verimli ve öğrencilerini memnun edici bir şekilde kullanabilmeleri için gerekli olan kavramsal bilgileri ve uygulama becerilerini kazandılar. Dijital dünyanın en kritik konularından birisi olan İnternet güvenliği konusunda öğretmenlerin oldukça önemli kazanımlar elde ettikleri görüldü. Öğretmenlerin %95’i güvenli İnternet kullanımı konusunda yeterli bilgi ve becerilere sahip olmuştur. Bu proje sayesinde öğretmenler e-öğrenme konusunda da kendilerini geliştirme fırsatı yakalamış oldular. Öğretmenlerin gösterdiği bu gelişimin onların uzaktan eğitim yaparken öğretim yöntem ve stratejilerini değiştireceği ve dolayısı ile öğrencilerin öğrenmesinde olumlu bir katkı sağlayacağı beklenmektedir. Projede verilen eğitimlerin sonrasında oluşan öğretmen davranışlardaki gelişim farkı verilen eğitimin kalitesine ve eğitimi veren eğitimcilerin yeterliliğinden kaynaklanmaktadır.
Bu sonuçlar, Dijital Öğretmenler Projesi’nin gerek eğitim programı gerekse benimsemiş olduğu pedagojik yaklaşımı ile ülkemizde hizmet içi öğretmen eğitimi için de uygulanabilir ve sürdürülebilir bir model olduğunu göstermiştir. Öğretmenlere hem uygulama imkanı verip hem de uygulama sırasında geri bildirim vermesi dijital öğretmenler projesini diğer öğretmen eğitimi programlarından üstün ve farklı kılmaktadır. Proje öğretmenlerin dijital yeterliklerini ve teknolojiyi eğitim öğretim süreçlerinde kullanma konusunda bilgi, beceri ve deneyimlerine önemli ölçüde katkı sağlamıştır.
Eğitim programının geliştirilmesinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nden alanında deneyimli uzman akademisyenler görev almıştır. On hafta süren senkron ve etkileşimli asenkron derslerden oluşan ters yüz öğrenme modeline göre tasarlanmış bu eğitim 5 temel modülden oluşmaktadır. Birinci modül, içinde yaşadığımız dünyada evrensel bir çerçeve olarak kabul edilen dijital vatandaşlık kavramı ve İnternet’te güvenlik konularını kapsamaktadır. İkinci modül, öğretmenlerin dijital okuryazarlık becerilerini ve yetkinliklerini desteklemek amacıyla, görsel tasarım ilkeleri ve bu ilkelerle uyumlu tasarımlar yapmalarına yardımcı olacak bir görsel tasarım aracını kullanmayı öğrenmelerini kapsar. Üçüncü modülde, sunumun psikolojik temelleri ve etkili sunum eğitimi ile öğretmenlerin dikkat çekici ve etkileyici sunumlar yapmalarını sağlayacak içerikler bulunmaktadır. Dördüncü modülde dijital içerik üretiminde oldukça önemli olan video ve fotoğraf oluşturma/düzenlemeye eğitimleri yer almaktadır. Beşinci modülde öğrenme sürecinin çok önemli bir bileşeni olan ölçme değerlendirme konusunda, çevrim içi ölçme ve değerlendirme araçlarının eğitim ve öğretim süreçlerini zenginleştirmek için nasıl kullanabilecekleri ve dijital okuryazarlık becerilerinin temelini oluşturan eleştirel düşünme becerileri konuları işlenmektedir.
Projenin 16 Kasım 2020 - 5 Şubat 2021 tarihleri arasında gerçekleştirilen ilk döneminde Adana, Ağrı, Ankara, Aydın, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş ve Samsun proje illeri olarak seçilmiştir. Bu 10 ilden toplam 5217 başvuru alınmıştır. Projenin hedef kitle seçim kriterlerine uygun olarak bilişim teknolojileri konusunda bilgi ve beceri düzeyi en düşük öğretmenleri seçebilmek için başvuru formunda yer alan çoktan seçmeli sorularla öğretmenlerin ön bilgileri değerlendirilmiş ve projeden maksimum fayda sağlayacak 1000 katılımcı seçilmiştir. Projeye seçilen öğretmenlerin proje başvuru aşamasında projenin eğitim programında yer alan kavramsal bilgiler ve uygulamalar ile ilgili önbilgileri değerlendirilmiştir. Buradan elde edilen sonuçlara göre projeye seçilen öğretmenlerin %60’ı dijital teknolojiler konusunda genel olarak gelişime ihtiyaç duyduklarını ifade ettiler. Katılımcıların dijital vatandaşlık kavramı ile ilgili önbilgileri genel olarak değerlendirildiğinde %63’ünün bilgi sahibi olmadığı görüldü ve bunun yanı sıra bu kavramla ilgili sorulan teknik soruya ise %94’ünün yanlış cevap verdiği gözlendi. Projenin eğitim programında yer alan uygulamalarla ilgili katılımcıların kendi bilgi düzeylerini değerlendirmeleri istendiğinde projeye seçilen öğretmenlerin Canva uygulamasını %73’ünün, Google Slaytlar uygulamasını %84’ünün, Google Formlar uygulamasını %68’nin, Kahoot uygulamasını 76’sının ve animasyon geliştirme uygulamsı olan Powtoon’u ise %91’nin hiç bilmediğini veya biraz bildiğini ifade ettikleri görülmüştür. Bu sonuçlar göstermektedir ki projeye seçilen öğretmenlerin dijital teknolojiler konusunda yeterlilikleri oldukça sınırlıdır ve seçilen katılımcılar dijital teknolojiler konusunda gelişime ihtiyaç duymaktadırlar.
Seçilen öğretmenlerin %76’sı sınıf öğretmeni ve geriye kalan %24’ü ise diğer branşlardandır. On hafta boyunca devam eden bu projede 716 öğretmen başarı belgesi ve 146 öğretmen ise katılım belgesi almaya hak kazanmıştır. Toplamda 872 öğretmen eğitimleri tamamlamıştır. Öğretmenlerin pandemi döneminde uzaktan eğitim yapmaları nedeniyle artan iş yüklerine rağmen oldukça yüksek bir katılım oranıyla projeyi tamamladıkları görülmüştür. Proje tamamlandığında öğretmenlerden alınan verilere göre neredeyse tamamı (%95,5) 10 hafta boyunca süren eğitimlerden çok memnun olduklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin proje sürecindeki e-öğrenme memnuniyeti ile ilgili toplanan veriler incelendiğinde en çok 4,79 ortalama ile eğitim içeriğini beğendikleri ve 4,58 ortalama ile öğretim sürecinden çok memnun oldukları görülmüştür.
Öğretmenlerin projeye katılım motivasyonları incelendiğinde çok büyük bir kısmının (%91,5) kariyer gelişiminin ve mesleki alanda ilerlemenin (%92,7) ve hayat boyu öğrenmenin (%89,4) projeye katılımlarında son derece etkili olduğunu bildirdikleri gözlenmiştir. Ayrıca, eğitimlerin Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından verilmesi öğretmenlerin projeye katılımını etkileyen önemli bir faktör olarak görülmüştür. Bu sonuçlar bize göstermiştir ki mesleki gelişimleri ile ilgili nitelikli öğrenme fırsatları sunulduğunda öğretmenler yeni bilgi, beceri ve deneyimler kazanma konusunda oldukça isteklidirler. Sonuçlara bakıldığında Dijital Öğretmenler Projesi’nin öğretmen eğitimi konusunda ülkemizin dijital dönüşümüne katkı sağlama ve öğretmenlerimizin dijital çağın gerektirdiği bilgi ve becerilerle donatılması konusunda çok kritik bir sorumluluğu yerine getirdiği açıkça görülmektedir.
Dijital Öğretmenler Projesi kapsamında verilen eğitimlerin tüm öğretmenlere eşit koşullarda sunulması gerektiğinden derslerin etkililiği, kontrol grupsuz öntest-sontest araştırma deseni kullanılarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, öğretmenlerin eğitimlerde edindikleri bilgi ve becerileri uygulamaya döktükleri ödevler de projenin etki değerlendirme sürecine dahil edilmiştir. Eğitim sürecinde görev alan akademisyenlerin ödev değerlendirmelerindeki sübjektifliği minimize edebilmek için rubrikler kullanılmıştır. Ayrıca bu rubrikler, biçimlendirici değerlendirmenin bir parçası olarak kullanılmıştır. Proje kapsamında seçilen öğretmenlerin bilişim teknolojileri konusunda bilgi ve beceri düzeyi düşük olduğu için bilgi testi ortalama puan farklarının ve ölçek ortalama puan farklarının proje kapsamında aldıkları eğitimlerden kaynaklandığı söylenebilir.
Projenin öğretmenlere sağladığı bu doğrudan katkının yanı sıra dolayları katkıları da vardır. Dolaylı katkılar kontrol grupsuz öntest-sontest tasarımı ile modüllerin başında ve sonunda çevrim içi öğrenmeye hazırbulunuşluk ve öz düzenlemeli çevrim içi öğrenme ölçekleriyle değerlendirilmiştir.
Dijital Öğretmenler Projesi kapsamında uygulamalı ödevler 100 puan üzerinden rubrikle değerlendirilmiştir. Öğretmenlerin görsel tasarım ilkelerini gözeterek geliştirdikleri infografik ödevinde; 406 (%53,5) öğretmenin 95-100 aralığında not aldığı ve 148 (%19,5) öğretmenin 85-90 aralığında not almıştır. Görsel tasarım ve yaratıcılık ile ilgili diğer bir modül olan dördüncü modülde öğretmenler kendi hazırladıkları animasyon ve videodan oluşan bir ödev yapmışlardır. Bu ödevde 263 (%34,7) öğretmenin 95-100 aralığında not aldığı ve 259 (%33,5) öğretmenin 85-90 aralığında not aldığı görülmüştür. Öğretmenlerin, sunumun psikolojik temelleri dersinde anlatılan ilkeleri ve görsel tasarım ilkelerini gözeterek hazırladıkları Google Slaytlar ödevinde ise 438 (%61,4) öğretmen 95-100 aralığında not alırken 165 (%23,1) öğretmen ise 85-90 aralığında notlar almışlardır. Eleştirel düşünme ve ölçme- değerlendirme ödevinden 503 (%70,4) öğretmen 95-100, 105 (%14,7) öğretmen ise 85-90 aralığında not almıştır. Öğretmenlere proje sürecinde edindikleri bilgi ve becerileri uygulama fırsatı veren bu ödevlerin değerlendirme sonuçları, projenin hedeflerine ulaştığının çok önemli bir göstergesidir.
Dijital vatandaşlık ve güvenlik ve yaratıcılık ve görsel tasarım (İnfografik) modüllerinin başında ve sonunda iki adet sınav yapılmıştır. Bağımlı gruplar t testi kullanılarak yapılan incelemede öğretmenlerin öntest ve sontest puanları arasında anlamlı bir fark olduğu gözlenmiştir.
Ödevler ve bilgi testlerinin yanı sıra projenin doğrudan etkisini ölçmek ve değerlendirmek için modüllerdeki kazanımlarla ilgili alanyazında bilimsel olarak kabul görmüş ölçekler kullanılmıştır. Dijital vatandaşlık ve güvenlik modülünde, öğretmenlerin dijital vatandaşlık kavramına yönelik algılarını ölçmek için veri toplanmıştır. Dijital vatandaşlıkla ilgili yapılan ölçümlere göre öğretmenlerin 4,35 ortalama ile dijital beceriler alanında kendilerini daha yetkin olarak gördükleri ve 2,21 ortalama ile dijital güvenlik alanında bilgi ve farkındalıklarının konusunda eksikliklerinin olduğunu belirttikleri gözlenmiştir. Modülün ikinci dersi olan İnternet’te Güvenliğinizi Arttırın dersinin başında ve sonunda toplanan veriler inceldiğinde öğretmenlerin son test skorlarının ilk test skorlarından anlamlı bir şekilde farklı ve büyük olduğu gözlenmiştir. Bu sonuçlar, projenin dijital veri güvenliği konusunda öğretmenlerin bilgi ve farkındalıklarının önemli oranda geliştirildiğini göstermektedir.
Genel olarak projenin öğretmenlerin teknoloji yeterliklerine etkisi e-posta, World Wide Web (www), entegre uygulamalar ve teknoloji ile öğretim boyutlarıyla incelenmiştir. Öğretmenlerin öntest ve sontest skorları incelendiğinde tüm boyutlarda öğretmenlerin teknoloji yeterliklerinin istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde arttığı görülmüştür. Örneğin, teknoloji ile öğretim boyutuna baktığımızda öğretmenlerin %80’den fazlasının teknolojiyi kullanarak bir ders planı oluşturabildiği, öğrencileriyle ve meslektaşlarıyla iş birliği yapabildiği ve mobil teknolojileri eğitim öğretim süreçlerinde farklı amaçlara uygun bir şekilde kullanabildikleri görülmüştür.
Dijital Öğretmenler Projesi’nin hedeflenen en önemli çıktılarından birisi öğretmenlerin kendi dijital materyallerini tasarlayabilme ve geliştirebilmesidir. Projenin öğretmenlerin materyal geliştirme tasarım öz yeterliliğe etkisi projenin başında ve sonunda toplanan veriler ile ölçülmüştür. Öğretmenlerin öntest ve sontest skorlarının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmektedir. Bu sonuca göre Dijital Öğretmenler Projesi, öğretmenlerin materyal tasarlama ve geliştirme süreçlerine pozitif etki etmiştir ve proje istenen hedefe ulaşmıştır.
Projenin yukarıda açıklanan katılımcılara sağladığı doğrudan etkilerinin yanı sıra dolaylı etkileri de değerlendirilmiştir. Projenin başında ve sonunda toplanan ve 6 boyuttan oluşan e-öğrenmeye hazırbulunuşluk ölçeğinin (e-öğrenmeye yönelik motivasyon, öğrenen kontrolü, kendi kendine öğrenme, çevrim içi iletişim öz yeterliği, İnternet öz yeterliği ve bilgisayar öz yeterliliği) öntest ve sontest sonuçları incelendiğinde, sontest skorlarının öntest skorlarından anlamlı bir şekilde farklı ve büyük olduğu görülmüştür. Bu bulgulara dayanarak öğretmenlerin burada gösterdikleri gelişimin öğrencilerin öğrenme süreçlerine olumlu bir katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Teknoloji yeterliğinin yanı sıra projenin, öğretmenlerin çevrim içi ortamlardaki öz düzenleme becerilerini nasıl etkilediği 5 boyutlu bir ölçek ile incelenmiştir. İncelenen alanlar sırasıyla üst bilişsel beceriler, zaman yönetimi, çevresel yapılanma, sebat ve yardım aramadır. Projenin başında ve sonunda yapılan ölçümlere göre öğretmenlerin sontest skorlarının öntest skorlarından anlamlı bir şekilde farklı ve büyük olduğu görülmüştür.
Bilimsel düzeyde ortaya çıkan bu pozitif sonuçlar değerlendirildiğinde bu proje öğretmenlerin dijital yeterliklerini ve teknolojiyi eğitim öğretim süreçlerinde kullanma konusunda bilgi, beceri ve deneyimlerine önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Dijital Öğretmenler Projesi gerek eğitim programı gerekse benimsemiş olduğu pedagojik yaklaşımı ile ülkemizde hizmet içi öğretmen eğitimleri için uygulanabilir ve sürdürülebilir bir model olarak değerlendirebilir.