Akademik Veri Yönetim Sistemi
ADALYA, cilt.18, ss.121-131, 2015 (AHCI)
Phaselis Akropolisinden Athena Polias’a Yeni Bir Adak Yazıtı
Bu makale, Phaselis antik kenti ve teritoryumunda sürdürülen 2013 yılı yüzey araştırmaları sırasında tiyatronun hemen güneybatısından akropolise girişin sağlandığı alandaki kule yapısının batı duvarı önünde keşfedilen yeni bir adak yazıtını tanıtmaktadır. Kentin baş tanrıçası Athena Polias için adanan söz konusu yazıt Dor diyalektindedir ve harf karakterlerinin Geç Arkaik - Erken Klasik Dönem özellikleri göstermesi nedeniyle M.Ö. V. yy.’a tarihlendirilmiştir:
“Khrysias oğlu Euphanes servetinin ondabirlik adağını Athena Polias’a dua ederek (adadı).”
Athena en eski dönemlerden itibaren özellikle Ege Adaları’nda ve Hellas’ta kentlerin, kurumların ve mitolojik kahramanların koruyucusu olarak tapınım görmüş ve bu fonksiyonunu farklı şekillerde göstermiştir. Athena’nın kentleri koruyucu rolüyle bağlantılı en klasik efsane kuşkusuz Troia Savaşı’nda, Troia’nın ele geçirilip savaşın kaybedilmesine neden olan Palladion heykeline ilişkindir. Bu kapsamda kent Akhalar kaşısında büyük bir direniş göstermiş, ancak koruyucu tılsımı olan Athena’nın Palladion heykelinin Odysseus ve Diomedes tarafından çalınmasının ardından savaşı kaybetmiştir. Bunun yanında Athena sıklıkla anıldığı Polias (Πολι?ς), Polioukhos (Πολιο?χος) ve Atina kentinin Attika-Delos Deniz Birliği’ni kurarak bir imparatorluğa dönüştüğü dönemde dini bir propaganda aracı olarak kullandığı Atinalıların koruyucusu (?θην? ?θην?ν μεδ?ουσα) epithetonları tanrıçanın kentlerin koruyucusu olarak algılandığını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Özellikle Arkaik ve Klasik dönemlerde Zeus ve Apollon ile beraber siyasal anlamda en önemli tanrılar arasında yer alan Athena’nın bu yönünü en yaygın olarak yansıtan epithetonu ise Polias tır. Söz konusu epithetonun her daim akropolisi işaret etmesi nedeniyle, tapım gördüğü kentlerin akropolisinde genellikle bir tapınağı bulunur. Bu bağlamda tanrıça her daim akropolisteki önemli tanrılar arasında yer alırken, sıklıkla da baş tanrıça konumundadır. Athena Polias kültü, Büyük Kolonizasyon hareketleriyle birlikte, Rhodos adasındaki Lindos kenti örneğinde görüldüğü gibi kolonist kentler aracılığıyla Akdeniz’deki birçok kente taşınmıştır. Söylencelere göre Phaselis kenti de M.Ö. 691/690 yılında Lindos’lu Lakios önderliğindeki bir grup tarafından kolonize edilmesi üzerine Athena kültü kente yerleştirilmiştir. Zira Tanrıça Athena’nın Klasik Dönem’den Geç Roma Dönemi’ne kadar Phaselis kentinin baş tanrıçası olduğu hem filolojik ve epigrafik hem de nümismatik verilerle açık bir şekilde tespit edilebilmektedir. Buna göre kentin akropolisinde tanrıçaya ait bir tapınak bulunmaktadır ve onun içerisinde ise Büyük İskender’in kente geldiği sırada tanrıçaya adadığı Troia kahramanı Akhilleus’un kargısı yer almaktadır. Ayrıca tanrıçaya ait bir rahiplik kurumu da belgelenirken, geç dönemlerde onuruna agonlar düzenlendiği görülmektedir. Burada tanıtılan söz konusu adak yazıtı, tanrıçaya ait tapınağın lokalizasyonunu ve tanrıçanın kentin erken dönem siyasi ve sosyo-kültürel tarihi açısından taşıdığı önemi açığa çıkarmaktadır. Ayrıca Arkaik Dönem’le ilintili somut bir belge olarak hem Phaselis’in, hem de bölgenin yerleşim tarihinin değerlendirilmesine katkı sağlayacak nitelikte bilgiler sunmaktadır