Karahanlı ve Harezm Türkçesi Metinlerinde [ḏ] Ünsüzünün Ötümlülük ve Ötümsüzlük Bakımından Değerlendirilmesi

Güzelderen, BANU

doi:10.34189/gtd.29.011

Karahanlı ve Harezm Türkçesi Metinlerinde [ḏ] Ünsüzünün Ötümlülük ve Ötümsüzlük Bakımından Değerlendirilmesi

Atıf İçin Kopyala

Güzelderen B.

Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, cilt.2021, sa.29, ss.223-245, 2021 (Hakemli Dergi)

Yayın Türü: Makale / Tam Makale
Cilt numarası: 2021 Sayı: 29
Basım Tarihi: 2021
Doi Numarası: 10.34189/gtd.29.011
Dergi Adı: Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi
Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
Sayfa Sayıları: ss.223-245
Akdeniz Üniversitesi Adresli: Evet

Arap harfleriyle Türkçenin yazılmaya başlandığı ilk metinlerden itibaren sızıcı d [ḏ] ünsüzünün özel bir harfle gösterildiği görülmektedir. Arap harfli metinlerdeki [ḏ] ünsüzünün Karahanlı ve Harezm Türkçesi dönemine ait olduğu düşünülen metinlerden sonra kullanımdan kalktığı görülür. Araştırmacılar bu ünsüzün telaffuz değeri hakkında fazla bir şey bilmediğimize dikkatleri çekerler. Bu çalışmada ilk önce bugünkü bilgilerimizle Karahanlı Türkçesi veya Harezm Türkçesi dönemine ait olduğu düşünülen metinlerde sızıcı d ünsüzü ile sona eren fiillere -dI/-tI belirli geçmiş zaman eki ve - dAçI/-tAçI ekinin getirildiği örnekler dikkatlere sunulacaktır. Daha sonra, bu örneklerden yola çıkılarak ünsüzün ötümlü veya ötümsüz nitelik taşıdığı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Since the first Turkish texts were written with Arabic letters, it is observed that the fricative d [ḏ] is shown with a special letter. It is further observed that the consonant [ḏ] is no longer used in the texts with Arabic letters after the texts, thought to belong to the Karakhanid and Khorezm Turkish periods. Some researchers emphasize that our current understanding of the pronunciation value of this consonant is (very) limited. This study firstly focuses on identifying the examples of verbs ending with a fricative d consonant with the past tense suffix -dI/-tI and the future tense suffix -dAçI/ -tAçI in Karakhanid Turkish or Khorezm Turkish period texts. Later, based on these examples, it will be attempted to determine whether the consonant has a voiced or unvoiced quality.