Isparta'nın Somut Olmayan Kültürel Mirası

Aycıl N., Çeliker D., Genç M., Kodal T., Saygın A., Koruk Ç.

Bilimsel Araştırma Yayınları, Ankara, 2019

  • Yayın Türü: Kitap / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2019
  • Yayınevi: Bilimsel Araştırma Yayınları
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Akdeniz Üniversitesi Adresli: Hayır

Özet

Üniversitemiz Kültürel miras yönetimi, somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunması konularındaki sosyal bilinci geliştirme amacıyla, “Isparta’nın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Tespiti Projesi” Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörlüğü ve Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi desteği ile 1 Haziran 2017 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Projenin içeriğini oluşturan “Somut Olmayan Kültürel Miras” kavramı, nesilden nesile aktarılmış olan sözlü gelenekler, gösteri sanatları, ritüeller, yerel festivaller, el sanatları geleneği, evren ve doğa ile ilgili kültürel uygulamaları ifade etmektedir. Söz konusu kavramın kapsadığı değerler bütünü, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumunun (UNESCO) 17 Ekim 2003 tarihinde Paris’te düzenlediği “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi” ile koruma altına alınması amaçlanmıştır. Bu sözleşmeye göre; “Somut Olmayan Kültürel Miras”, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araç ve gereçler şeklinde tanımlanmaktadır. Türkiye’nin de taraf olduğu bu sözleşme ülkemizde 20 Nisan 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Projemiz, belirtilmiş olan bu çerçeve doğrultusunda Isparta ve çevresini konu almaktadır. Isparta ve çevresi, coğrafi anlamda farklı kültürlerin bir kavuşum noktası olması nedeniyle söz konusu mirasın tespiti açısından zengin bir kaynak niteliğindedir. Proje kapsamında UNESCO “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”nde yer alan toplumsal uygulamalar, sözlü gelenekler, el sanatları gibi kategoriler dikkate alınmış ve farklı disiplinlerden oluşturulan yetkin bir ekip ile araştırma sahaları belirlenmiştir. İlk olarak bir altyapı oluşturmak adına araştırma yapılacak alanlar hakkında literatür taraması yapılmış ve karşılaştırmalı olarak yayınlar analiz edilmiştir. Alan çalışması etaplar halinde gerçekleşmiş ve ekiplerimizin alanlara göre derlediği sorularla yürütülmüştür. İlk etapta çalışmalar, Prof.Dr. Bilge Hürmüzlü yürütücülüğünde, 1 Temmuz 2017 itibari ile Isparta Merkez, Gönen, Atabey ve Eğirdir ilçeleri olmak üzere altı aylık bir sürece yayılarak gerçekleştirilmiştir. İkinci etap ise 1 Aralık 2017’de başlamış ve 12 Kasım 2018 tarihine kadar devam etmiştir. Bu etapta Doç.Dr. Mustafa Genç yürütücülüğünde Yalvaç, Keçiborlu, Uluborlu ve Senirkent ilçelerinde saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Son olarak 27 Temmuz’da başlayan ve 30 Temmuz 2019’a kadar devam etmesi öngörülen yürütücülüğünü Doç.Dr. Mustafa Genç yaptığı üçüncü etapta, Sütçüler, Aksu, Yenişarbademli, Gelendost ve Şarkikaraağaç ilçelerinde tespit çalışmaları bugün hala sürdürülmektedir. Konumu gereği zengin kültürel öğelere ve geleneklere sahip kentin hafızasını diri tutacak birçok çalışma  gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında Isparta Merkezi olmak üzere ilçe ve köylerinde yapılan incelemelerde unutulmaya yüz tutmuş sözlü gelenekler ve anlatımlar, toplumsal uygulamalar tespit edilerek günümüzle olan bağlarının güçlendirilmesi; kültürün yaşatılmasına kaynaklık eden geleneksel sanatların, yöresel unsurların, yeme içme ve bitki kültürünün, Yörük yaşam geleneklerinin ve bu unsurların mekân ve alan ilişkisinin tespit edilerek çeşitli yöntemler aracılığı ile belgelenmesi sağlanmıştır. Ayrıca yapılan tespitler sonucunda Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) sıralamasına girebilecek nitelikteki kişiler analiz edilmiş ve Isparta İl Kültür Müdürlüğü'ne isimleri önerilmiştir. Elde edilen tüm veriler kültürel mirasın korunmasının sürdürülebilirliği, toplumsal bellek ve kent belleğinin korunabilmesi hedeflerine uygun olarak belgelenerek arşivlenmektedir. Ayrıca bugüne kadar elde edilen veriler dijital ortama aktarılmış ve bilgi edinmek isteyen herkesin erişimine açık bir kaynak olarak http://ispartakulturelmiras.sdu.edu.tr adresinde yayınlanmaktadır. Özellikle alan çalışması sırasında kaynak kişilerin ve aktarımlarının kayıt altına alınması, yörenin yaşanmışlığına dair kültürel bir yolculuk izlenimi taşıması bakımından önem kazanmıştır. Böylece söz konusu değerler silinip gitmeden önce proje kapsamında analiz edilmiştir. Bu yönüyle projenin, yörenin geçmişini, bugünü ve yarınını değişim ve dönüşümleri ile gözlemlemek isteyenlere yeni kapılar aralayacağını söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra Isparta ilçesinin köyleri ve kırsal alanlarında tespit edilen doğa ile uyumlu günlük yaşam biçimleri de kent yaşamında unuttuğumuz gelenekleri, inançları, ritüelleri, sosyal ve ekonomik organizasyonları yeniden hatırlamamıza yardımcı olduğu için değerlidir. Isparta’ya özgü olduğu düşünülen doğum geleneklerinden ölüme, inançlardan kutlamalara ve sözlü kültürlere kadar değerlendirilen ritüeller, referans çevresi bakımından Somut Olmayan Kültürel Mirasımıza eşsiz bir kültür hazinesi sunduğu proje kapsamında anlaşılmıştır. Söz konusu kültürel uygulamaların sürdürülebilirliğinin sağlanması amaçlanmış ve yaşam biçimlerini temsil eden uygulama, gelenek ve beceriler sınıflandırılarak detaylandırılmıştır. Böylece proje ile birlikte Isparta ve çevresinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın üretimi, sürdürülmesi ve yeniden yaratılarak gelecek kuşaklara aktarılması noktasında büyük bir adım atılmıştır. Proje ile kültürel kimliğimizin bir parçasını oluşturan değerleri, koruma ve yaşatmanın bu konuda toplumsal duyarlılığı ve sosyal farkındalığı arttırmak da amaçlanmaktadır.