Akademik Veri Yönetim Sistemi
Özdemir Çelik B. (Yürütücü), POLAT İ.
TÜBİTAK Projesi, 2021 - 2022
Patlıcan ülkemiz ve özellikle Asya için önemli
bir besin kaynağıdır. Dünya genelinde yıllık yaklaşık 54 milyon ton üretimi
vardır. Ülkemiz üretimi ise 830 bin ton civarındadır. Türkiye bu üretim miktarı
ile dünya da dördüncü sırada yer almaktadır. Patlıcanın kültür formları birçok
biyotik ve abiyotik stres faktörlerine karşı hassastır. Yetiştiricilik yapılan
alanlarda karşılaşılan en büyük sorun kuraklık, tuzluluk, yüksek sıcaklık gibi
bazı abiyotik stres faktörleri ile Fusarium, Verticillium, Nematod, beyazsinek,
kırmızıörümcek gibi önemli biyotik stres faktörlerinden kaynaklanan kalite ve
verim kayıplarıdır. Patlıcanın kültür formları arasında bu faktörlere karşı pek
dayanıklılık bulunmamakta ya da sadece bir faktöre karşı dayanıklılık
bulunabilmektedir. Oysaki patlıcanın yabani akrabaları birden fazla etmene
karşı dayanıklılık gösterebilmektedir. Bununla birlikte patlıcanda uyuşmazlık
nedeni ile türlerarası melezlemede başarı oldukça sınırlıdır. Melezlemelerden
ya hiç başarı elde edilememekte ya da melez F1 elde edilse bile streril olduğu
için sonraki nesil oluşturulamamaktadır. Klasik ıslah yöntemleri ile şimdiye
kadar bu konularda pek bir ilerleme sağlanamamıştır. Biyoteknolojik
yaklaşımlarla bu sorunun üstesinden gelinebileceğine dair az da olsa örnekler
mevcuttur. Sunulan bu projede amaç; patlıcan ıslah programlarını ilerletmek elektrofüzyon
tekniği kullanarak pratik olarak uygulanabilir ve aktarılabilir yeni bir
elektrofüzyon tekniği geliştirmektir. Bu amaçla proje kapsamında haploid ve
diploid protoplast hücre kaynakları kullanılarak elektrofüzyon yapılacak ve
patlıcan için önemli bazı biyotik ve abiyotik stres faktörlerine dayanıklılık
genlerinin yabani formlarından kültür formuna aktarımı sağlanacaktır. Projede patlıcanın
iki önemli yabani akrabası olan ve klasik olarak yapılan melezlemelerde fertil
birey elde edilemeyen S. aethiopicum ve S. sisymbriifolium ile S. melongena’dan
ait geliştirilen iki adet ıslah hattı kullanılacaktır. Hücre kaynağına bağlı
olarak somatik hibridizasyon için iki farklı yöntem kullanılacaktır. İlk yöntemde
protoplast füzyon çalışmalarında protoplast kaynağı olarak iki yabani türden anter
kültürü yoluyla elde edilecek olan haploid (n) bitkilerin yaprak mezofil
hücreleri ve kültür formlarından mikrospor kültürü yoluyla elde edilecek olan
haploid (n) kallus hücrelerinin elektrofüzyon yoluyla somatik hibridizasyonu
(2n) gerçekleştirilecektir. İkinci yöntemde ise yabani ve kültür formarının
diploid (2n) yaprak mezofil hücreleri füzyona tabi tutulacak, elde edilecek
tetraploid birey (4x) anter kültürü ile dihaploid (2n) hale getirilecektir.
Projede bitkisel materyallerin ploidi seviyeleri flow sitometri ile
belirlenecektir. Elektrofüzyon sonucunda elde edilen somatik hibritlerde
morfolojik karakterizasyon ve döl verimliliği belirlenecek, somatik
hibridizasyon SNP markırlarla doğrulanacaktır. Islah programları için en çok arzu edilen özellikleri taşıyan bu
hibritler ıslahçılar için son derece değerli olabilir ve böylece patlıcan
yetiştirilen alanlarda yaşanan verim ve kalite kayıplarını önlemek için
yürütülen ıslah programlarında yeni patlıcan çeşitleri geliştirmek için
kullanılabilirler. Proje kapsamında geliştirilecek elektrofüzyon protokolü,
klasik yöntemlerle başarıya ulaşılmayan patlıcan ıslah programlarında
kullanılmak üzere sektöre aktarılacaktır. Bu sayede ıslah çalışmaları için
süreyi kısaltıp maliyeti azaltacak ve yeni yerli patlıcan çeşitlerinin
geliştirilmesini sağlayacak bir bir çözüm ortaya çıkacaktır.