Akademik Veri Yönetim Sistemi
Aslan A. (Yürütücü), Erdoğan A., Özkan L.
Yükseköğretim Kurumları Destekli Proje, 2014 - 2016
Çalışmada; Arap bülbülünün (Pycnonotus
xanthopygos) üreme biyolojisi (üreme fenolojisi, yumurta sayıları, yavru çıkarma
ve uçurma oranları ile kuluçka başarısı) ve davranış mekanizmalarının (eş
seçimi = iyi ebeveyn hipotezi, çoklu sinyal ve çoklu fayda hipotezi, Anti
predatör davranışı ve sosyal seçilim) belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca
eşeyler arasındaki morfolojik farklılıklar, eş ve alan bağımlılığı, eş dışı çiftleşme
(Extra Pair Paternity) ve yavruların eşey oranı araştırılmıştır. Bunlara ek
olarak PHA (Phytohaemagglutinin) uygulaması ile türün immun cevabının kuvveti,
karotenoid varlığı, ses repertuvarı genişliği ve özellikle üreme döneminde
kullanılan anlamlı seslerin belirlenmesi de hedeflenmiştir. Arap bülbülünün
Mart ayı itibariyle üreme faaliyetlerine başladığı ve üreme periyodu Eylül
ayına kadar (Yaklaşık 7 ay) devam etmiştir. Çiftlerin savunak alanını
belirledikten sonra yuva yerini seçtikleri belirlenmiştir. Proje sürecinde
(2013-2016) 77 yuva tespit edilmiş ve bu yuvaların 29’u çeşitli nedenlerle terk
edilmiştir. Kalan 48 yuvaya toplam 151 yumurta bırakılmış (2-4 adet, 3.2±0.5) ve
140 tanesinden yavru çıkışı (2.9±0.7) gerçekleşmiştir. Çıkan yavrulardan ise
toplam 134 tanesi (2.9±1) başarıyla uçmuştur. Bu verilerden hareketle türün
kuluçka başarısı %89 olarak belirlenmiştir. Ergin erkek bireylerin, morfometrik
ölçümler ile ağırlık bakımından dişilere oranla daha büyük oldukları (P<0.05) ve türün hem alan hem de eş bağımlılığı
sergilediği tespit edilmiştir. Yavruların cinsiyet oranlarına bakıldığında %55
oranında erkek ve %45 oranında ise dişi bireyin olduğu ve istatiksel olarak yavruların
cinsiyetleri arasında önemli bir fark olmadığı belirlenmiştir (df=1; x2=0.3; P>0.05). Çalışmada 26 yuvadan toplam 67 yavru
birey genotiplenmiştir. Bu yavrulardan 16’sının eş dışı yavru olduğu tespit
edilmiş ve bu da toplam yavruların % 22,8‘ine tekabül etmektedir. Arap bülbülü
ile ilgili yapılan ses analizleri sonucunda türün ses frekansının 1-6 kHz
arasında değiştiği element, hece ve cümle yapısının Arap bülbülü tarafından da
kullanıldığı tespit edilmiştir. Genel itibariyle her iki eşeyinde çağrı
seslerini kullandığı, ancak üreme döneminde erkeklerin üreme faaliyetleri
sırasında ötüşleri kullandığı belirlenmiştir. Arap
bülbülünde çoklu sinyalin var olup olmadığının test edilmesi için kuyruk altı
sarı bölge ve kafa siyahlığı test edilmiştir. Ancak kafa siyahlığı bakımından
erkek ve dişilerde belirli bir seçim gözlenmemiştir. Aynı deney kuyruk altı sarı
bölge bakımdan uygulandığında, dişilerin sarı bölgesi daha sarı olan erkekleri
seçtikleri gözlenmiştir. Arap bülbülünün eşeyleri arasında, kuyruk altı
sarı bölgenin yansıma reflektansı bakımından istatistiksel
olarak bir fark bulunmamıştır (P>0.05). Çifte fayda (Dual Utility) denemesine
alınan erkek bireylerde, kuyruk altı sarı bölge (karotenoid
sinyali) bakımından çifte
fayda olgusu söz konusu değildir. Kuyruk altı sarı
bölgenin eş seçiminde (iyi ebeveyn hipotezi) önemli bir karakter olduğu
belirlenmiştir. Dişilerin kuyruk altı sarı bölgesi daha sarı olan (çekici)
tanımadıkları erkekleri tercih ettikleri belirlenirken (P<0.05, ANOVA),
erkeklerin sarı bölge ya da tanınırlık bakımından belirgin bir tercihlerinin
olmadığı görülmüştür (P>0.05, ANOVA). Türde seçici bireylerin dişiler olduğu
ve karşılıklı seçilim (mutual mate choice) olmadığı ortaya konulmuştur. Bununla
birlikte, tanınırlık olgusunun Arap bülbülünün eş seçiminde etkin rol oynadığı
tespit edilmiştir. Arap bülbüllerinin etklieşim içinde olduğu bireyleri diğer
populasyonlardaki bireylerden, renk tonu farklılığı ve parlaklığı ile ayırabildikleri
gözlenmiştir. Dişi bireyler tanıdıkları ve sarı bölgesi daha sarı olan
dişileri sosyal eş olarak daha çok tercih ederken, erkekler tanıdıkları ve sarı
bölgesi daha az olan erkek bireyleri tercih etmişlerdir. Bu bakımdan eşeysel
olarak önemli bir karakterin sosyal anlamda da önemli olduğu tespit edilmiştir.